Steroids (စတီးရွိုက်ဆေးများ)

စတီးရွိုက်ဆေးဆိုသည်မှာ ခန္ဓာကိုယ်တွင် ကျောက်ကပ်၏အပေါ်ပိုင်းတွင် ကပ်လျက်တည်ရှိသည့် အက်ဒရီနယ်ဂလင်း (Adrenal Gland) မှ သဘာဝအလျောက် ထုတ်လုပ်သော ကော်တီစောဟော်မုန်း (Cortisol) နှင့် အနီးစပ်ဆုံးတူအောင် ထုတ်လုပ်ထားသောဆေးဝါးဖြစ်သည်။ ကော်တီစောဟော်မုန်းမှာ ခန္ဓာကိုယ်၏ ဇီဝကမ္မဖြစ်စဥ်၊ ခုခံအားတုံ့ပြန်မှုနှင့် စိတ်ဖိစီးမှုကို တုံ့ပြန်ခြင်း အစရှိသည်တို့အတွက် အရေးကြီးသောဟော်မုန်းဖြစ်သည်။

သုံးစွဲရန်လိုအပ်သော ရောဂါနှင့်အခြေအနေများ

ပန်းနာရင်ကျပ်ရောဂါ (Asthma) နှင့် နာတာရှည် အဆုတ်ပွပန်းနာရောဂါ (COPD)
ရူမတွိုက် အဆစ်‌ရောင်‌ရောဂါ (Rheumatoid arthritis)
အက်စ်အယ်လ်အီးရောဂါ (SLE)
ပြင်းထန်သော အင်ပျဥ်ဖုထွက်ခြင်း (Severe urticaria)
ဓာတ်မတည့်ခြင်း (Allergies, Anaphylaxis)
နှင်းခူ‌ရောဂါ (Eczema)၊ ဆိုရီယားစစ်ရောဂါ (Psoriasis)
အဆစ်နှင့်ကြွက်သားများ နာကျင်ရောင်ရမ်းခြင်း (Arthritis and myositis)
အာရုံကြောညှပ်ခြင်း (Pinched nerve)
နာတာရှည် အူ‌ရောင်ရမ်းနာရောဂါများ (Inflammatory Bowel Disease – Ulcerative Colitis and Crohn’s Disease)
အာရုံကြောဆဲလ်များကို ဖုံးအုပ်ထားသည့် အဆီလွှာပျက်စီးသည့်ရောဂါ (Multiple sclerosis)
ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ အစားထိုးကုသမှု ခံယူထားသူများ (Organ transplant)
ကော်တီစောဟော်မုန်း လုံလောက်စွာမထုတ်နိုင်သော အက်ဒီဆင်ရောဂါ (Addison’s disease) အစရှိသော အခြေအနေများတွင်အသုံးပြုနိုင်သည်။

စတီးရွိုက်ဆေးများကို လူနာ၏ အသက်အရွယ်၊ ‌ရောဂါပြင်းထန်မှု၊ အခြားသောရောဂါအခံများနှင့် လက်ရှိသောက်သုံးနေသော ဆေးဝါးများအပေါ်တွင် မူတည်၍ အသုံးပြုသည်။ စတီးရွိုက်ဆေးများကို စတင်အသုံးမပြုမီ စတီးရွိုက်ကို အသုံးပြုခြင်း၏ အကျိုးကျေးဇူးနှင့် ‌‌ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို သေချာစွာ နားလည်သိရှိရန် လိုအပ်သည်။

သုံးစွဲပုံနည်းလမ်းများ

စတီးရွိုက်ကို အသုံးပြုနိုင်သော ပုံစံများမှာ_

ဆေးအလုံး (tablets)
ဆေးအရည် (liquids)
ရှူဆေး (inhalers)
နှာခေါင်းတွင်းဖျန်းဆေး (intranasal spray)
လိမ်းဆေး (creams, lotion, ointments or gels)
ထိုးဆေး (injections)
မျက်စဥ်းဆေး (eye drops) စသည်တို့ဖြစ်သည်။

အသုံးများသော စတီးရွိုက်များမှာ_

Prednisolone
Hydrocortisone
Triamcinolone
Dexamethasone
Betamethasone
Methylprednisolone စသည်တို့ဖြစ်သည်။

စတီးရွိုက်၏ အလုပ်လုပ်ပုံ

စတီးရွိုက်သည် ခုခံအားစနစ်၏ လုပ်ဆောင်မှုကို လျော့ကျစေခြင်း၊ ရောင်ရမ်းမှု ဖြစ်ပေါ်စေသော ဓာတုပစ္စည်း ထုတ်လုပ်မှုကို လျော့ကျစေခြင်းဖြင့် ပုံမမှန်တုံ့ပြန်မှုများနှင့် ရောင်ရမ်းမှုကို သက်သာစေသည်။ ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ ရောဂါဝင်ရောက်သည့်အချိန် ခုခံအားစနစ်မှ တိုက်ခိုက်သဖြင့် ရောင်ရမ်းခြင်း၊ ခုခံအားစနစ်မှ ခန္ဓာကိုယ်အား မှားယွင်းတိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ရောင်ရမ်းခြင်းနှင့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ ထိခိုက်ပျက်စီးမှုများကို သက်သာစေရန် စတီးရွိုက်ကို အသုံးပြုကြသည်။ စတီးရွိုက်သည် ကော်တီစောဟော်မုန်း (Cortisol) ၏ လုပ်ဆောင်ချက်ကို မြင့်တက်စေနိုင်သောကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်မှ ကော်တီစောဟော်မုန်း လုံလောက်စွာ မထုတ်လုပ်နိုင်သော ရောဂါများတွင်လည်း အသုံးပြုနိုင်သည်။

စတီးရွိုက်အသုံးပြုခြင်း၏ အကျိုးကျေးဇူးများ

ရောင်ရမ်းခြင်းကြောင့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများကို ထိခိုက်သောအခါ စတီးရွိုက်ကို သုံးခြင်းဖြင့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါပျက်စီးမှုကို လျှော့ချကာကွယ်ပေးနိုင်ပြီး အချို့သောအခြေအနေများတွင် အသက်အန္တရာယ်ထိခိုက်ခြင်းကိုပင် ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်
စတီးရွိုက်သည် ခန္ဓာကိုယ်ထဲတွင် လျင်မြန်စွာ အာနိသင်ပြနိုင်သောကြောင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကဲ့သို့သော ရုတ်တရက်ပြင်းထန်သော လက္ခဏာများကို ထိ‌ရောက်စွာ သက်သာစေနိုင်သည်
ကျောက်ကပ်ရောင်ရောဂါများတွင် ကျောက်ကပ်ထိခိုက်ပျက်စီးခြင်းဖြစ်ပေါ်ပြီး ကျောက်ကပ်ဆေးရသည့်အဆင့်သို့ မရောက်အောင် စတီးရွိုက်ကိုပေးခြင်းဖြင့် တားဆီးကာကွယ် ပေးနိုင်သည်
အချို့သော နာတာရှည်‌ရောဂါများတွင် ‌ရောဂါလက္ခဏာများသည် ပေါ်လိုက်ပျောက်လိုက် ဖြစ်နေတတ်ပြီး ရုတ်တရက်ရောဂါကြွသည့်အချိန် (Disease activity – Flare up) တွင် စတီးရွိုက်ပေးခြင်းဖြင့် လျင်မြန်စွာ သက်သာစေနိုင်သည်
ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ အစားထိုးကုသမှု ခံယူထားသူများတွင် အစားထိုးထည့်လိုက်သော အခြားသူ၏ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ အစိတ်အပိုင်းကို မိမိ၏ခန္ဓာကိုယ်မှ တုံ့ပြန်တိုက်ခိုက်မှု (Rejection) မရှိစေရန် စတီးရွိုက်ပေးခြင်းဖြင့် ကာကွယ်နိုင်သည်
ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါကြောင့် အောက်ဆီဂျင်ကျနေသူများတွင် စတီးရွိုက်ပေးခြင်းဖြင့် သေဆုံးမှုကို လျှော့ချ‌‌ပေးနိုင်သည်။

နောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးများ

ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးဖြစ်ပေါ်နိုင်မှုသည် အသုံးပြုသည့် စတီးရွိုက်အမျိုးအစား၊ ဆေးပမာဏနှင့် သောက်သုံးသည့်အချိန်ကာလပေါ်မူတည်၍ ဖြစ်ပေါ်သည်။

စတီးရွိုက်ကို သောက်ဆေးအနေနှင့် အသုံးပြုသောအခါ အတွေ့ရများသော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ
- အစာစားချင်စိတ် အလွန်များခြင်း
- ကိုယ်အလေးချိန်တိုးလာခြင်း
- စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြောင်းလဲမှု ဖြစ်ပေါ်ခြင်း
- ကြွက်သားအားနည်းခြင်း
- အမြင်အာရုံဝေဝါးခြင်း
- ခန္ဓာကိုယ်ရှိ အမွေးအမှင်များ ထူလာခြင်း
- အလွယ်တကူသွေးခြည်ဥခြင်း
- ‌ရောဂါပိုးအဝင်လွယ်ခြင်း
- မျက်နှာဖောရောင်ခြင်း
- ဝက်ခြံထွက်ခြင်း
- အရိုးပွပြီး၊ အလွယ်တကူ အရိုးကျိုးနိုင်ခြင်း
- ဆီးချို‌ရောဂါ စတင်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း သို့မဟုတ် ဆီးချို‌‌ရောဂါ ထိန်းရခက်ခြင်း
- သွေးတိုးရောဂါ စတင်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း သို့မဟုတ် သွေးပေါင်ချိန် ထိန်းရခက်ခြင်း
- အစာအိမ်‌‌ရောင်ပြီး နာခြင်း
- ဂနာမငြိမ်ဖြစ်ခြင်း
- အိပ်ပျော်ရန် ခက်ခဲခြင်း
- အတွင်းတိမ် သို့မဟုတ် ‌ရေတိမ်ဖြစ်ခြင်း
- အရည်များစုမိပြီး ဖော‌ရောင်ခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။
စတီးရွိုက်ကို ရှူဆေးအဖြစ် အသုံးပြုသောအခါ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ
စတီးရွိုက်ကို ရှူသွင်းလိုက်သောအခါ ဆေးအချို့မှာ ပါးစပ်နှင့် နှာခေါင်းတို့တွင် ကျန်ခဲ့နိုင်ပြီး
- ပါးစပ်တွင်း မှိုပိုးဖြစ်ပေါ်၍ အဖြူဖတ်များဖြစ်ခြင်း (Fungal infection in mouth – Oral thrush)
- အသံဝင်ခြင်း (Hoarseness of Voice) တို့ဖြစ်နိုင်သည်
  ထိုသို့ မဖြစ်စေရန် စတီးရွိုက်ရှူဆေးကို အသုံးပြုပြီးတိုင်း ပါးစပ်ကို ရေဖြင့်သေချာစွာ ပလုတ်ကျင်းပါ။ ပလုတ်ကျင်းသောရေကို မျိုမချမိစေရန် သတိထားရမည်။
စတီးရွိုက်ကို လိမ်းဆေးအနေနှင့် အသုံးပြုသောအခါ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ
- အရေပြားပါးခြင်း၊ အရေပြား အနာဖြစ်ခြင်းနှင့် ဝက်ခြံထွက်ခြင်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်
စတီးရွိုက်ကို ထိုးဆေးအနေနှင့် အသုံးပြုသောအခါ ဖြစ် ပေါ်နိုင်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ
- ထိုးသည့်နေရာတွင် နာကျင်ခြင်းနှင့် အရေပြား အရောင်ပြောင်းခြင်းတို့ ခဏတာဖြစ်ပေါ်ခြင်း
- မျက်နှာရဲခြင်း၊ အိပ်မပျော်ခြင်း၊ သွေးတွင်းသကြားဓာတ်များခြင်း စသည်တို့ကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်

သတိပြုသင့်သည့်အချက်များ

အထက်တွင်ဖော်ပြခဲ့သည့် ‌ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများသည် လူတိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်ခြင်းမဟုတ်ပါ။ စတီးရွိုက်ကို ပမာဏများများနှင့် အချိန်ကာလကြာရှည်စွာ သောက်သုံးသူများတွင် ဖြစ်နိုင်ခြေများသည်။ စတီးရွိုက်ကို ကာလကြာရှည်စွာ အသုံးပြုလျှင် ခန္ဓာကိုယ်မှ ကော်တီစောဟော်မုန်းထုတ်လုပ်မှုကို ရပ်တန့်စေသည်။ စတီးရွိုက်ပေးခြင်းကို ရပ်တန့်လိုက်သောအခါ ခန္ဓာကိုယ်မှ ကော်တီစောကို ပြန်ထုတ်ရန် အချိန်အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ အချိန်ယူရသည်။ ထို့ကြောင့် စတီးရွိုက်ကို [ယေဘုယျအားဖြင့် (၃) ပတ်နှင့်အထက်] အချိန်ကြာကြာ အသုံးပြုပြီးလျှင် ဆေးကို ချက်ချင်းမရပ်ဘဲ ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ဆေးပမာဏကို တဖြည်းဖြည်းချင်းလျှော့၍ ခန္ဓာကိုယ်ထဲရှိ ကော်တီစောပမာဏ ပုံမှန်ဖြစ်စေရန် အချိန်ယူရသည်။ ထိုသို့မဟုတ်ဘဲ ရုတ်တရက်ရပ်လိုက်ပါက မလိုလားအပ်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည်။

စတီးရွိုက်ဆေးများကို ကြာရှည်စွာ အသုံးပြုနေသောသူများသည် ကိုယ်ခံအားလျော့နည်းသော အခြေအနေတွင် ရှိနေသောကြောင့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးအရှင်၏ အစိတ်အပိုင်းအချို့ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲ ထုတ်လုပ်ထားသော ကာကွယ်ဆေး (Live Vaccine) (ဥပမာ _ ရေကျောက်ကာကွယ်‌ဆေး၊ ဝက်သက်ကာကွယ်ဆေး) တို့ကို မထိုးသင့်ပါ။

စတီးရွိုက်၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို လျော့နည်းစေရန် လုပ်ဆောင်ရမည့်အချက်များ

အမှန်တကယ်မလိုအပ်ဘဲ စတီးရွိုက်ပါသောဆေးဝါးများကို အသုံးမပြုပါနှင့်
စတီးရွိုက်သောက်ရန် လိုအပ်ပါက ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း သောက်သုံးရန်လိုသည် (မိမိသဘောဆန္ဒဖြင့်‌ ဆေးတိုးသောက်ခြင်း၊ လျှော့သောက်ခြင်း၊ ဆေးရပ်ခြင်း လုံးဝမပြုလုပ်ရပါ)
ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို စောစီးစွာသိရှိနိုင်ရန် ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို မှတ်သားစောင့်ကြည့်မှု လိုအပ်သည်
ဖြစ်နိုင်လျှင် လိမ်းဆေးဖြင့်အသုံးပြု၍ရနိုင်သော အခြေအနေများတွင် အခြားအသုံးပြုနည်းများထက် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးနည်းသော လိမ်းဆေးလိမ်းခြင်းကိုသာ အသုံးပြုပါ
‌ရောဂါကိုထိန်းချုပ်ရန် လိုအပ်သော အနိမ့်ဆုံးဆေးပမာဏကိုသာ အသုံးပြုပါ
ရောဂါလက္ခဏာ သက်သာလာသည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ဆေးကို တဖြည်းဖြည်းချင်း လျှော့ရမည်
သွေးပေါင်ချိန်နှင့် သွေးတွင်းသကြားဓာတ်ကို ပုံမှန်တိုင်းတာပြီး လိုအပ်လျှင် ကုသမှုခံယူပါ
စတီးရွိုက်ကို ကာလကြာရှည်စွာ အသုံးပြုပါက အရိုးပွရောဂါဖြစ်နိုင်သဖြင့် အရိုးသိပ်သည်းဆကို တိုင်းတာပြီး အရိုးကျန်းမာရေးအတွက် လိုအပ်သောဆေးများနှင့် ဖြည့်စွက်စာများ စားပါ
မိမိတွင် ‌‌ရောဂါအခံများနှင့် သောက်သုံးနေရသော ဆေးများရှိပါက ဆရာဝန်ကို အသိပေးရမည်
စတီးရွိုက်ကို ကာလကြာရှည်စွာ သောက်သုံးနေရသူများဖြစ်လျှင် ဆရာဝန်နှင့် ရက်ချိန်းမှန်မှန်ပြန်ပြရန် လိုအပ်သည်
ဆီးချိုရောဂါ၊ သွေးတိုးရောဂါ ဖြစ်စေနိုင်သောကြောင့် အချိုများသော၊ အငန်များသော၊ အဆီများသော အစားအသောက်များကို ရှောင်ကြဥ်ပါ
ရောဂါပိုး အလွယ်တကူ ဝင်ရောက်နိုင်သောကြောင့် ကိုယ်ခံအားကောင်းစေရန် အာဟာရပြည့်ဝအောင် စားခြင်း၊ လေ့ကျင့်ခန်း ပုံမှန်ပြုလုပ်ခြင်းနှင့် အိပ်ရေးဝအောင် အိပ်ခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ရမည်

ပြောင်းလဲတိုးတက်မှုများ

စတီးရွိုက်ဆေးများသည် ဆယ်စုနှစ်များစွာကတည်းက ရောဂါများစွာအတွက် အဓိက ကုသမှုနည်းလမ်း ဖြစ်ခဲ့သော်လည်း၊ မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း အောက်ပါ ခေတ်မီတိုးတက်မှုများ ပေါ်ပေါက်လာသည်။

စတီးရွိုက်ကို အစားထိုးနိုင်သော ဆေးဝါးများ (Steroid-Sparing Agents)
ရောဂါ၏ ရောင်ရမ်းမှုကို ထိန်းချုပ်ရန် စတီးရွိုက်ဆေးများကို ရေရှည်သုံးစွဲရမည့်အစား Biologics နှင့် Targeted Synthetic DMARDs ကဲ့သို့သော ဆေးဝါးအသစ်များ ပေါ်ထွက်လာသည်။ ဤဆေးများသည် ခုခံအားစနစ်ကို ပိုမိုတိကျစွာ ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်သောကြောင့် စတီးရွိုက်ဆေးပမာဏကို လျှော့ချနိုင်ပြီး ရေရှည်ဆိုးကျိုးများကို ရှောင်ရှားနိုင်သည်။
လူတစ်ဦးချင်းအတွက် သင့်လျော်သော ကုသမှုစနစ် (Personalised Medicine)
လူနာတစ်ဦးချင်းစီ၏ မျိုးဗီဇနှင့် ဇီဝဓာတ်ပြောင်းလဲမှု လက္ခဏာရပ်များကို အခြေခံ၍ စတီးရွိုက်၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုနှင့် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး ဖြစ်နိုင်ခြေများကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်သော သုတေသနများ တိုးတက်လာသည်။ ဤနည်းပညာကြောင့် ဆရာဝန်များသည် မည်သည့်လူနာကို စတီးရွိုက်ပေးသင့်သည်၊ မည်မျှပေးသင့်သည်၊ မည်သည့်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးကို အထူးဂရုပြုရန် လိုအပ်သည် စသည်တို့ကို ပိုမိုတိကျစွာ ဆုံးဖြတ်နိုင်စေသည်။
စတီးရွိုက်ပို့ဆောင်မှုစနစ်များ တိုးတက်လာခြင်း (Advanced Drug Delivery Systems)
စတီးရွိုက်ဆေးများကို ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံးတွင် အာနိသင်ပြစေမည့်အစား ရောဂါဖြစ်ပွားရာနေရာသို့ တိုက်ရိုက်ရောက်ရှိစေရန် ပို့ဆောင်သည့် နည်းလမ်းများ တိုးတက်လာသည်။ ဥပမာ _ ရောင်ရမ်းနေသော အဆစ်များထဲသို့ တိုက်ရိုက်ထိုးသွင်းခြင်း သို့မဟုတ် အာနိသင်ကြာရှည်ခံသော ဆေးအမျိုးအစားများ တီထွင်ခြင်းတို့သည် စတီးရွိုက်၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။

References:

Cleveland Clinic. (n.d.). Corticosteroids. Retrieved June 18, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/drugs/4812-corticosteroids
Mayo Clinic. (n.d.). Steroids (corticosteroids): Uses, types, side effects. Retrieved June 18, 2025, from https://www.mayoclinic.org/steroids/art-20045692
Healthline. (n.d.). Corticosteroids: What are they, uses, and side effects. Retrieved June 18, 2025, from https://www.healthline.com/health/corticosteroids-what-are-they
Medical News Today. (n.d.). Corticosteroids: Types, uses, side effects, and more. Retrieved June 18, 2025, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/corticosteroids

Published: 30 August 2024

Last updated: 24 November 2025