Allergies (ဓာတ်မတည့်မှုများ)

ဓာတ်မတည့်မှုများသည် ပြင်ပမှ အရာဝတ္ထုတစ်ခု ခန္ဓာကိုယ်နှင့် ထိတွေ့မိချိန်တွင် ကိုယ်ခံအားစနစ်၏ လွန်ကဲစွာတုံ့ပြန်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ ထိုအရာဝတ္ထုများကို ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှုကို ဖြစ်စေသောအရာများ (Allergens) ဟု ခေါ်သည်။ မည်သည့်အရာဝတ္ထုမဆို ဓာတ်မတည့်မှုကို ဖြစ်စေနိုင်ပြီး ပန်းဝတ်မှုန်များ၊ ပျားအဆိပ်နှင့် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်အမွေးများ၊ အချို့အစားအစာများနှင့် ဆေးဝါးများကြောင့် ပိုမိုဖြစ်ပွါးနိုင်သည်။

လူတစ်ဦးနှင့်တစ်ဦးတွင် ဓာတ်မတည့်မှုလက္ခဏာများ မတူညီပါ။ အချို့သူများတွင် အရေပြားယားယံခြင်း၊ အင်ပျဥ်ထွက်ခြင်း၊ နှာချေခြင်း၊ နှာရည်ယိုခြင်းနှင့် ရင်ကျပ်ခြင်းတို့ကဲ့သို့ မပြင်းထန်သော လက္ခဏာများ ခံစားရပြီး၊ အနည်းစုတွင်မူ အသက်အန္တရာယ်ရှိသော လေပြွန်ရောင်ရမ်းခြင်းနှင့် ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့်မှု (Anaphylaxis) အထိဖြစ်နိုင်သည်။ ဓာတ်မတည့်မှု အများစုကို ပျောက်ကင်းအောင် ကုသ၍ မရနိုင်သော်လည်း လက္ခဏာများကို သက်သာစေရန် ဆေးဝါးများဖြင့် ကုသနိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ယေဘုယျအားဖြင့် လူ၏ကိုယ်ခံအားစနစ်သည် ပိုးမွှားများ ဝင်ရောက်လာသောအခါ ပြန်လည်တိုက်ထုတ်ရန် ကိုယ်ခံအားပဋိပစ္စည်းများ (Antibodies)၊ ဓာတုပစ္စည်းများကို ထုတ်လုပ်သည်။ သို့သော် ဓာတ်မတည့်မှုတွင် ကိုယ်ခံအားစနစ်သည် အန္တရာယ်မရှိသောအရာကို အန္တရာယ်ရှိသည်ဟု မှားယွင်းသတ်မှတ်လိုက်သဖြင့် ထိုအရာများနှင့် ထိတွေ့ချိန်တွင် တုံ့ပြန်တိုက်ထုတ်ခြင်းဖြစ်သည်။

ဓာတ်မတည့်မှုမဖြစ်ပေါ်ခင် များသောအားဖြင့် ဓာတ်မတည့်စေသောအရာနှင့် တစ်ကြိမ်ထက်ပို၍ ထိတွေ့ဖူးရန် လိုအပ်သည်။ ပထမဆုံးအကြိမ် ထိတွေ့သောအခါ ခန္ဓာကိုယ်က ထိုအရာကို အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်ပပစ္စည်းအဖြစ် မှတ်ယူပြီး ၎င်းအတွက် သတ်မှတ်ထားသော ကိုယ်ခံအားပဋိပစ္စည်းများကို ထုတ်ပေးသည်။ ထိုဖြစ်စဉ်ကို ဓာတ်မတည့်မှုဖြစ်ရန် အစပျိုးခြင်း (Sensitization) ဟုခေါ်သည်။ ထိုအရာဝတ္ထုနှင့် နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံထိတွေ့ချိန်တွင် ခုခံတိုက်ခိုက်ရန် ပဋိပစ္စည်း အများအပြားထွက်လာပြီး ကိုယ်ခံအားစနစ်ကိုလှုံ့ဆော်ပေးသဖြင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်း၏ ရောဂါလက္ခဏာများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

ဓာတ်မတည့်ခြင်းကို ဖြစ်စေသော အဖြစ်များသည့် အရာများတွင် အောက်ပါတို့ပါဝင်သည်။

1. လေထဲရှိ ဓာတ်မတည့်စေသော အမှုန်အမွှားများ (Airborne allergens)
   • ပန်းဝတ်မှုန်များ (Pollen)
   • အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်နှင့် အခြားတိရစ္ဆာန်များ၏ အမွေးများ (Pets and animal dander)
   • အိမ်တွင်း ဖုန်မှုန့်များတွင်ရှိသော ပိုးမွှားများ (Dust mites)
   • မှိုတက်သောနေရာများ (Molds)
2. အချို့သော အစားအစာများ (Certain foods)
   • အထူးသဖြင့် မြေပဲ (Peanuts)
   • အခွံမာသီးများ (Tree nuts)
   • ပြောင်းဂျုံ (Wheat)
   • ပဲပိစပ် (Soy)
   • ငါး (Fish)
   • ပင်လယ်စာများ (Shellfish)
   • ကြက်ဥ (Eggs)
   • နို့ (Milk)
3. အင်းဆက်ပိုးမွှား ကိုက်ခြင်း သို့မဟုတ် တုပ်ခြင်းများ (Insect stings)
   • ပျား (သို့မဟုတ်) နကျယ်ကောင်၏ အဆိပ် (Bee sting or Wasp sting)
4. ဆေးဝါးများ (Medicines)
   • အထူးသဖြင့် ပင်နီစလင်ပါဝင်သော ပဋိဇီဝဆေးများ (Penicillin-based antibiotics)
5. ရာဘာ (Latex) နှင့် အလားတူအရာများ (Latex or other substances)
   • အရေပြားဓာတ်မတည့်မှုများ (Allergic skin reactions) ကို ဖြစ်စေသည်။

ဓာတ်မတည့်ခြင်း ဖြစ်နိုင်ခြေများစေသော အချက်များ
အောက်ပါအခြေအနေများသည် ဓာတ်မတည့်မှုများ ဖြစ်နိုင်ခြေတိုးစေသည်။

• မိဘ (သို့မဟုတ်) ဆွေမျိုးများတွင် ပန်းနာရင်ကျပ် (သို့မဟုတ်) ဓာတ်မတည့်မှု (Atopy) များရှိခြင်း၊ ဥပမာ – နှာစေးနှာချေ (Hay fever)၊ အင်ပျဥ်ထခြင်း (Hives)၊ အရေပြားနှင်းခူရောဂါ (Eczema)
• ကလေးငယ်များ
• မိမိကိုယ်တိုင်တွင် ပန်းနာရင်ကျပ် (သို့မဟုတ်) နှင်းခူရောဂါကဲ့သို့ အခြားဓာတ်မတည့်မှုများ (Atopy) ရှိခြင်း

ရောဂါလက္ခဏာများ

ဓာတ်မတည့်ခြင်း၏ လက္ခဏာများသည်

• ထိတွေ့သောဓာတ်မတည့်ပစ္စည်းအမျိုးအစား
• ထိတွေ့ခံရသော ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းနှင့်
• ခန္ဓာကိုယ်၏တုံ့ပြန်မှုပြင်းထန်ခြင်းရှိမရှိ စသည်တို့အပေါ် မူတည်ပြီး ကွဲပြားနိုင်သည်။

အသက်ရှူလမ်းကြောင်းတွင် နှာခေါင်းပိတ်ခြင်းနှင့် နှာရည်ယိုခြင်း၊ အရေပြားတွင် ယားယံခြင်း၊ အင်ပျဥ်ဖုများ ထွက်ခြင်းနှင့် အစာခြေလမ်းကြောင်းတွင် ဗိုက်နာ၊ ဝမ်းပျက်ခြင်း စသည့်လက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်သည်။ ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှုများသည် လက္ခဏာအပျော့စားမှ ပြင်းထန်သည်အထိ အမျိုးမျိုးရှိနိုင်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အသက်အန္တရာယ်ရှိသော၊ ပြင်းထန်သောဓာတ်မတည့်ခြင်း (Anaphylaxis) ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။ အချို့လက္ခဏာများသည် ဓာတ်မတည့်သောအရာနှင့် ထိတွေ့မှုဖြစ်ဖြစ်ချင်း မိနစ်ပိုင်းအတွင်း ပေါ်လာတတ်ပြီး တချို့တွင်မူ ရက်အနည်းငယ်ကြာမှ လက္ခဏာပြသည်လည်း ရှိသည်။ ဓာတ်မတည့်သောအရာကို ဖယ်ရှားလိုက်လျှင် လက္ခဏာများ နာရီအနည်းငယ်အတွင်း သက်သာနိုင်သည်။ သို့သော် ပျားအဆိပ်ထိမိသူအချို့တွင်မူ လက္ခဏာများသည် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အထိ ဆက်လက်ဖြစ်နေနိုင်သည်။

1. ပန်းဝတ်မှုန်ဓာတ်မတည့်ခြင်း (Hay Fever or Allergic Rhinitis)
   • နှာချေခြင်း
   • အရေပြား၊ နှာခေါင်း၊ မျက်လုံး (သို့မဟုတ်) အာခေါင်တွင် မကြာခန ယားယံခြင်း
   • နှာရည်ယိုခြင်း၊ နှာပိတ်ခြင်း
   • ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း
   • မျက်ရည်ထွက်ခြင်း၊ မျက်လုံးနီရဲခြင်း (သို့မဟုတ်) မျက်စိ‌စွံခြင်း (Allergic conjunctivitis)
2. အစားအစာဓာတ်မတည့်ခြင်း (Food Allergy)
   • ပါးစပ်ထုံခြင်း
   • နှုတ်ခမ်း၊ လျှာ၊ မျက်နှာ (သို့မဟုတ်) လည်ချောင်း ရောင်ရမ်းခြင်း
   • ယားယံသောအဖုအပိမ့်များ ထွက်ခြင်း
   • နှာခေါင်းပိတ်ခြင်း၊ နှာချေခြင်း (သို့မဟုတ်) မျက်လုံးယားပြီး မျက်ရည်ကျခြင်း
   • ဗိုက်အောင့်ခြင်း၊ အော့အန်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ဝမ်းလျှောခြင်း
   • အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှု
3. အင်းဆက်ပိုးမွှားကိုက်ခြင်းကြောင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်း (Insect Sting Allergy)
   • ကိုက်ခံရသည့်နေရာတွင် နာကျင်ခြင်းနှင့် ပြင်းထန်သော ဖူးရောင်မှု ဖြစ်ပေါ်ခြင်း
   • တစ်ကိုယ်လုံးယားယံခြင်း (သို့မဟုတ်) အဖုအပိမ့်များထွက်ခြင်း
   • အရေပြားပူလာခြင်းနှင့် အရေပြားအရောင် ရဲလာခြင်း (Flushing)
   • ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ရင်ကျပ်ခြင်း၊ အသက်ရှူကျပ်၍ တရွှီရွှီမြည်ခြင်း (သို့မဟုတ်) အသက်ရှူမဝခြင်း
   • အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှု
4. ဆေးဝါးဓာတ်မတည့်ခြင်း (Medicine Allergy)
   • အဖုအပိမ့်များထွက်ခြင်း
   • အရေပြားယားယံခြင်း (သို့မဟုတ်) အနီကွက်များထွက်ခြင်း
   • မျက်နှာဖူးရောင်ခြင်း
   • အသက်ရှူကျပ်၍ တရွှီရွှီမြည်ခြင်း
   • အသက်ရှူမဝခြင်း
   • အော့အန်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ဝမ်းလျှောခြင်း
   • ခေါင်းမူးဝေခြင်း
   • အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှု
5. အရေပြားရောင်ရမ်းနာ (Atopic Dermatitis or Eczema)
   • အရေပြားယားယံခြင်း
   • အရေပြားနီခြင်း (သို့မဟုတ်) အညိုရောင်အကွက်များဖြစ်ပေါ်ခြင်း (အသားညိုသူများတွင် မြင်ရခက်ခဲနိုင်သည်)
   • အရေပြားခြောက်သွေ့ခြင်း၊ အဖတ်လန်ခြင်း (သို့မဟုတ်) အက်ကွဲခြင်း
     
     
6. အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်သောဓာတ်မတည့်ခြင်း (Anaphylaxis)
   • အချို့အရာဝတ္ထုများသည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်သောဓာတ်မတည့်ခြင်း (Anaphylaxis) ကိုဖြစ်စေသည်။ တချို့အစားအစာများ၊ အင်းဆက်ပိုးမွှား ကိုက်ခံရခြင်းနှင့် ဆေးဝါးများကြောင့် ဖြစ်နိုင်သည်။ အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်ပြီး သွေးလန့်ခြင်း (Shock) ရသည်အထိ ဖြစ်နိုင်သည်။ လက္ခဏာများမှာ_
   • သတိလစ်ခြင်း
   • သွေးပေါင်ကျဆင်းခြင်း
   • အသက်ရှူမဝခြင်းနှင့် လည်ချောင်း တစ်ဆို့ဆို့ဖြစ်ခြင်း
   • အရေပြားတွင် အဖုအပိမ့်များ (သို့မဟုတ်) အနီကွက်များထွက်ခြင်း
   • မူးဝေခြင်း
   • သွေးခုန်နှုန်းမြန်ပြီး အားနည်းခြင်း
   • ဗိုက်အောင့်ခြင်း၊ အော့အန်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ဝမ်းလျှောခြင်း
   • ထိတ်လန့်ကြောက်ရွံ့ခြင်း သို့မဟုတ် မကောင်းသောအရာ တစ်ခုခုဖြစ်တော့မည်ဟု ခံစားရခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

ဓာတ်မတည့်မှုများကြောင့် အချို့ကျန်းမာရေးအခြေအနေများ (နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ) ဖြစ်ပွါးနိုင်ခြေကို များစေနိုင်သည်။

• ပန်းနာရင်ကျပ် (Asthma)
  ဓာတ်မတည့်သူများတွင် ပန်းနာရင်ကျပ် ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများသည်။ ပန်းနာရင်ကျပ်သည် ကိုယ်ခံအားစနစ်၏ တုံ့ပြန်မှုတစ်ခုဖြစ်ပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကို ထိခိုက်စေသည်။ ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ ဓာတ်မတည့်ပစ္စည်းနှင့် ထိတွေ့မိပြီး ရင်ကျပ်လက္ခဏာဖြစ်ပါက ဓာတ်မတည့်မှုကြောင့်ဖြစ်သော ပန်းနာရင်ကျပ် (Allergy-induced asthma) ဟု ခေါ်သည်။
• နှာခေါင်းလေခိုအိတ်များ၊ နား (သို့မဟုတ်) အဆုတ် ပိုးဝင်ခြင်း (Sinusitis, ear infections or lung infections)
  ဝတ်မှုန်ဓာတ်မတည့်ခြင်း သို့မဟုတ် ပန်းနာရင်ကျပ်ရှိသူများတွင် ပိုဖြစ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

ပြင်းထန်ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လျှင် အရေးပေါ်အသက်ကယ်ထိုးဆေး [Injection Epinephrine (Adrenaline)] ထိုးရန်လိုအပ်သောကြောင့် ဆေးရုံအရေးပေါ် ဌာနသို့ အမြန်ဆုံး သွားရောက်ကုသမှု ခံယူရန်လိုအပ်သည်။ မိမိတွင် အသင့်ဆောင်ထားသော မိမိကိုယ်တိုင်ထိုးနိုင်သည့် အရေးပေါ်အသက်ကယ်ထိုးဆေး (EpiPen) ရှိပါက ချက်ချင်းထိုးပြီးမှ ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနတွင် အမြန်ဆုံးထိ‌ရောက်သော ကုသမှုကို ဆက်လက်ခံယူရန် လိုအပ်သည်။ အောက်ပါလက္ခဏာများထဲမှ တစ်ခုခု ခံစားရပါက ဆေးရုံသို့ ချက်ချင်းသွားရန် သို့မဟုတ် အရေးပေါ်အကူအညီတောင်းခံရန် အရေးကြီးသည်။

• မျက်နှာ၊ နှုတ်ခမ်း၊ လျှာ (သို့မဟုတ်) လည်ချောင်း ဖူးရောင်ခြင်း
• အသက်ရှူရခက်ခဲခြင်း
• ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ရင်ကျပ်ခြင်း
• တစ်ကိုယ်လုံးတွင် အဖုအပိမ့်များ ထွက်ခြင်း
• လက်ဖဝါး၊ ခြေဖဝါး (သို့မဟုတ်) နှုတ်ခမ်းများ ယားယံခြင်း
• အားနည်းခြင်း၊ မူးဝေခြင်း (သို့မဟုတ်) သတိလစ်မူးမေ့သလို ခံစားရခြင်း
• အသက်သေဆုံးတော့မည့်အလား ခံစားရခြင်း

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ရောဂါရှာဖွေရန် လူနာအား ဆရာဝန်မှ ဓာတ်မတည့်သည့် လက္ခဏာများအကြောင်း အသေးစိတ်မေးမြန်းခြင်း၊ ခန္ဓာကိုယ်အား စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မတည့်ခြင်းကို ပိုဆိုးစေသောအချက်များ (Triggers) ကို အသေးစိတ် မှတ်တမ်းပြုခြင်း၊ အစားအစာဓာတ်မတည့်မှုရှိပါက စားသုံးသော အစားအစာများကို အသေးစိတ်မှတ်ထားရန် ညွှန်ကြားခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့နောက် ဓာတ်မတည့်သောအရာပေါ် မူတည်၍ လိုအပ်ပါက ဓာတ်မတည့်မှုစစ်ဆေးခြင်းများ ဆက်လက်ပြုလုပ်ရန် အကြံပြုမည်ဖြစ်သည်။ သို့သော် ထိုစစ်ဆေးမှုများသည် တစ်ခါတစ်ရံ တိကျမှန်ကန်သော ရလဒ်များ မပေးနိုင်သည်ကို သတိပြုသင့်သည်။

1. အရေပြားတွင် ဓာတ်မတည့်မှုစစ်ဆေးခြင်း (Allergen Skin tests)
   ဆရာဝန်သည် အပေါ်ယံအရေပြားကို သေးငယ်သော အပ်ဖြင့်ဖောက်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ခြစ်ခြင်းပြုလုပ်ပြီး ဓာတ်မတည့်ပစ္စည်းများတွင် ပါဝင်သော ပရိုတင်းဓာတ်အနည်းငယ်ကို အရေပြားနှင့် ထိတွေ့စေသည်။ ၎င်းကို အရေပြားဖောက်စစ်ခြင်း (Skin prick test) ဟုခေါ်သည်။ ဓာတ်မတည့်မှုရှိပါက စစ်ဆေးသည့်နေရာတွင် အရေပြားအပေါ်သို့ ကြွတက်လာသည့် ယားယံဖု (Wheal) ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ဆရာဝန်က ဆက်လက်စစ်ဆေးရန် လိုအပ်သည်ဟု ယူဆပါက ပို၍တိကျသော အရေပြားအောက် ဆေးထိုး၍စစ်ဆေးခြင်း (Intradermal skin test) ကို ညွှန်ကြားနိုင်သည်။ ထိုစစ်ဆေးမှုသည် ဓာတ်မတည့်စေသော ပစ္စည်းအနည်းငယ်ကို အရေပြား၏ အပေါ်ဆုံးအလွှာအောက်သို့ ဆေးထိုးအပ်ဖြင့် ထိုးသွင်း၍ စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။
2. သွေးတွင်း ပဋိပစ္စည်းများကို စစ်ဆေးခြင်း (Blood tests)
   ဓာတ်မတည့်သောအရာအတွက် ကိုယ်ခန္ဓာမှ ထုတ်လုပ်သော ပဋိပစ္စည်း (Antibodies) ပမာဏကို တိုင်းတာခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုပဋိပစ္စည်းများကို Immunoglobulin E (IgE) ဟုခေါ်သည်။ သွေးနမူနာကို ဓာတ်ခွဲခန်းတွင် စစ်ဆေးပြီး ဓာတ်မတည့်သောအရာဝတ္ထုကို ရှာဖွေဖော်ထုတ်ခြင်းဖြစ်သည်။
3. အစားအစာ ဓာတ်မတည့်ခြင်း စစ်ဆေးမှုများ (Food challenge tests)
   ဤစစ်ဆေးမှုကို အရေပြားတွင် စစ်ဆေးခြင်းနှင့် ပဋိပစ္စည်းတိုင်းတာခြင်းတို့ဖြင့် အစားအစာတစ်ခုခုနှင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်း ရှိမရှိ တိကျသေချာသော အဖြေမပေးနိုင်သည့်အခါ ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ IgE ပဋိပစ္စည်းများကြောင့် ဖြစ်သော IgE-mediated food allergy ဓာတ်မတည့်ရောဂါအတွက် စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။
4. အရေပြားတွင် ကပ်ခွာများဖြင့် စစ်ဆေးခြင်း (Patch test)
   ယေဘုယျအားဖြင့် ရက်အနည်းငယ်ကြာမှ ဖြစ်ပေါ်တတ်သည့် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကြောင့် အရေပြားရောင်ရမ်းခြင်းရောဂါ (contact dermatitis)ကို စစ်ဆေးရန် ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ အရေပြားကို အပ်ဖြင့် ထိုးခြင်း၊ ခြစ်ခြင်းမလုပ်ဘဲ ဓာတ်မတည့်စေသော ပစ္စည်းအမျိုးအစား (၂၀) ခန့်ကို ကပ်ခွာပလတ်စတာအသေးများပေါ်တွင် လိမ်းထား၍ ထိုပလတ်စတာကပ်ခွာများကို အရေပြားပေါ်တွင် ကပ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့တွင် ရာဘာ (Latex)၊ ဆေးဝါးများ၊ ရနံ့များ၊ ကြာရှည်ခံပစ္စည်းများ၊ ဆံပင်ဆိုးဆေးများ၊ သတ္တုများနှင့် အစေးများ ပါဝင်နိုင်သည်။ လက်မောင်း (သို့မဟုတ်) ကျောဘက်တွင် (၄၈) နာရီကြာ ကပ်ထားပြီးမှ ပြန်လည်ခွါမည်ဖြစ်သည်။ ကပ်ခဲ့သည့်နေရာတွင် အရေပြားယားယံခြင်း သို့မဟုတ် နီရဲခြင်းဖြစ်ပါက ဓာတ်မတည့်မှု ရှိနေကြောင်း သိနိုင်သည်။

ကုသခြင်း

ရှေးဦးကုသခြင်း

ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့်ခြင်း (Anaphylaxis) သည် အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်သောကြောင့် အသင့်ဆောင်ထားသော မိမိကိုယ်တိုင်ထိုးနိုင်သည့် အရေးပေါ်အသက်ကယ်ထိုးဆေး (EpiPen) ရှိပါက ချက်ချင်းထိုးရန်လိုအပ်ပြီး ဆေးရုံအရေးပေါ် ဌာနတွင် အမြန်ဆုံး ထိ‌ရောက်သောကုသမှုကို ဆက်လက်ခံယူရန် အရေးကြီးဆုံးဖြစ်သည်။

အခြားဓာတ်မတည့်ခြင်းများအတွက် ကုသမှုများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• ဓာတ်မတည့်ခြင်းကို ဖြစ်စေသောအရာများ ရှောင်ရှားခြင်း
  ဓာတ်မတည့်မှုကို ကာကွယ်ရန်နှင့် ရောဂါလက္ခဏာများကို ထိန်းချုပ်ရန် အရေးကြီးဆုံးအဆင့် ဖြစ်သည်။ မိသားစုဆရာဝန်က ဓာတ်မတည့်ခြင်းဖြစ်စေသော အရာများကို သိရှိနိုင်ရန်နှင့် ရှောင်ရှားနိုင်ရန် ညွှန်ကြားမည်ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ပြင်းထန်ဓာတ်မတည့်မှုရှိလျှင် ပိုမိုသတိထား၍ ရှောင်ရန်လိုအပ်သည်။
• ဆေးဝါးများဖြင့် လက္ခဏာများကို သက်သာစေခြင်း
  ဓာတ်မတည့်စေသောအရာများကို အမြဲရှောင်ရှားရန် ခက်ခဲနိုင်သည်။ ထိုအခါတွင် ဆရာဝန်က ကိုယ်ခံအားစနစ်၏ တုံ့ပြန်မှုကို လျှော့ချပေးနိုင်ရန် သို့မဟုတ် ရောဂါလက္ခဏာများသက်သာစေရန် နေ့စဉ်သောက်သုံးရမည့် ဆေးဝါးများ သို့မဟုတ် ပုံမှန်ကုသမှုများ ခံယူရန် ညွှန်ကြားမည်ဖြစ်သည်။ ဆေးများကို ဆေးပြား၊ ဆေးရည်၊ ထိုးဆေး၊ နှာခေါင်းဖျန်းဆေး သို့မဟုတ် မျက်စဉ်းဆေးများအနေဖြင့် ရရှိနိုင်သည်။ အဆိုပါ ဆေးများတွင်
  • ဟစ်စ်တမင်းဆန့်ကျင်ဆေးများ – ဥပမာ _ Fexofenadine, Loratadine, Cetirizine
  • စတီးရွိုက် နှာခေါင်းဖျန်းဆေးများ – Flonase, Nasacort
  • Leukotriene modifiers (Montelukast)
  • အစားအစာဓာတ်မတည့်မှု သို့မဟုတ် အင်ပျဉ်ထခြင်းအတွက် Omalizumab (Xolair) ထိုးဆေးများ ပါဝင်သည်။

ကိုယ်ခံအားကို ပြုပြင်ထိန်းညှိခြင်းဖြင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကိုကုသခြင်း (Allergy immunotherapy) နည်းကို အထက်ပါဆေးဝါးများဖြင့် မသက်သာပါက အသုံးပြုနိုင်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်၏ ကိုယ်ခံအားစနစ်ကို သတ်မှတ်ထားသော ဓာတ်မတည့်ပစ္စည်းအပေါ် လွန်ကဲစွာ တုံ့ပြန်မှုမပြုရန် ပြန်လည်ထိန်းပေးခြင်းဖြစ်သည်။ အများအားဖြင့် ထိုးဆေးများဖြစ်ပြီး နှစ်အနည်းငယ်ကြာသည်အထိ ပုံမှန်ထိုးနှံပေးရသည်။ ထိုးဆေးပုံစံအပြင် လျှာအောက်တွင် ထား၍ ပျော်ဝင်စေသောဆေးပြား (Sublingual immunotherapy) ပုံစံကိုလည်း ဝတ်မှုန်ဓာတ်မတည့်မှုများကို ကုသရာတွင် အသုံးပြုသည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ဓာတ်မတည့်ခြင်းသည် မည်သည့်အရာဝတ္ထုကြောင့်မဆို ဖြစ်နိုင်သောကြောင့် မဖြစ်အောင် ကြိုတင်ကာကွယ်၍ မရနိုင်ပါ။ သို့သော် မည်သည့်ပစ္စည်းနှင့် ဓာတ်မတည့်ကြောင်း သိရှိပါက ဓာတ်မတည့်၍တုံ့ပြန်မှုများကို ကာကွယ်နိုင်ရန် အောက်ပါတို့ကို ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ဓာတ်မတည့်သောအရာများကို ရှောင်ကြဥ်ခြင်း

• ပန်းဝတ်မှုန်နှင့် ဓာတ်မတည့်ပါက ပန်းဝတ်မှုန်များသောအချိန်တွင် ပြတင်းပေါက်များနှင့် တံခါးများကိုပိတ်၍ အိမ်တွင်း၌နေပါ၊ စွမ်းဆောင်ရည်မြင့် လေစစ်စကာများကို တပ်ဆင်ပါ
• ဖုန်မှုန့်များနှင့် ဓာတ်မတည့်ပါက ပုံမှန် ဖုန်သုတ်ခြင်း၊ ဖုန်စုပ်ခြင်းနှင့် အိပ်ရာခင်းများကို မကြာခဏ လျှော်ဖွပ်ခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ပါ၊ ခေါင်းအုံး၊ စောင်၊ မွေ့ရာနှင့် မွေ့ရာဘောင်များအတွက် ဖုန်မှုန့်ကာ (Dust mite-proof) များကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်သည်
• တိရစ္ဆာန်များနှင့် ဓာတ်မတည့်ပါက တိရစ္ဆာန်များကို ကိုင်တွယ်ခြင်းမှ ရှောင်ပါ၊ ထိတွေ့မိပါက အဝတ်အစားလဲပါ၊ အိပ်ခန်းနှင့် အသုံးအဆောင်များကို တိရစ္ဆာန်အမွေးများနှင့် မထိမိရန် ကာကွယ်ပါ
• အစားအစာဓာတ်မတည့်မှု ရှိပါက အစားအစာတံဆိပ်များကို စစ်ဆေးပါ၊ အိမ်တွင် မိမိနှင့် ဓာတ်မတည့်သော အစားအစာများကို မထားမိအောင် ဂရုစိုက်ပါ၊ မိမိ၏ အစားအစာ ဓာတ်မတည့်ခြင်းကို သိသော စားသောက်ဆိုင်များတွင်သာ စားပါ
• လူအများစုတွင် ဓာတ်မတည့်မှုများသည် စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်ရုံမျှသာ ဖြစ်သော်လည်း တချို့လူများတွင်မူ ဓာတ်မတည့်တုံ့ပြန်မှုများကို ရှောင်ရှားရန် လုပ်ငန်းခွင်ပြောင်းလဲခြင်း၊ နေထိုင်မှုပုံစံ ပြောင်းလဲခြင်းအထိ ပြုလုပ်သင့်သည်

ဒိုင်ယာရီ မှတ်တမ်းထားပါ

• ဓာတ်မတည့်မှု လက္ခဏာများကို ဖြစ်စေသော သို့မဟုတ် ပိုဆိုးစေသော ပစ္စည်းများကို သိနိုင်ရန် တစ်နေ့တာသွားလာလှုပ်ရှားမှုနှင့် အစားအသောက်များကို မှတ်တမ်းတင်ပါ၊ လက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်သည့်အချိန်နှင့် သက်သာစေသည့်အရာများကိုလည်း မှတ်သားပါ၊ ထိုသို့မှတ်တမ်းပြုခြင်းသည် ဓာတ်မတည့်ခြင်း အကြောင်းရင်းများကို ရှာဖွေရာတွင် အထောက်အကူဖြစ်သည်။
• ဓာတ်မတည့်မှုရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည့် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အရေးပေါ်အချက်ပြလက်ပတ် ဝတ်ဆင်ထားပါ
• ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့်မှု တုံ့ပြန်မှုမျိုး ဖြစ်ခဲ့ဖူးပါက နောက်တစ်ကြိမ်ထပ်ဖြစ်လျှင် ဘေးပတ်ဝန်းကျင်ရှိ အခြားသူများကို အလွယ်တကူသိစေနိုင်ရန် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အရေးပေါ် အချက်ပြ လက်ပတ် (သို့မဟုတ်) လည်ဆွဲကို ဝတ်ဆင်ပါ

ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန်

• ပြင်းထန်သောဓာတ်မတည့်ခြင်း
• ဓာတ်မတည့်ဖောရောင်ခြင်း
• အင်ပြင်ထွက်ခြင်း
• နှာခေါင်းပန်းနာ

References:

1. Allergies – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved June 29, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/allergies/symptoms-causes/syc-20351497
2. Allergies – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic. (n.d.). Retrieved June 29, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/allergies/diagnosis-treatment/drc-20351503
3. Allergies. (2025). Cleveland Clinic. Retrieved June 29, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8610-allergies
4. Website, N. (2025). Allergies. nhs.uk. Retrieved June 29, 2025, from https://www.nhs.uk/conditions/allergies/
5. Allergies. (n.d.). WebMD. Retrieved June 29, 2025, from https://www.webmd.com/allergies/default.htm
6. What is an Allergy? – Allergy UK | National Charity. (n.d.). Allergy UK | National Charity. Retrieved June 29, 2025, from https://www.allergyuk.org/about-allergy/what-is-an-allergy/

Published: 14 July 2025