Liver function tests (အသည်းစွမ်းဆောင်ရည်စစ်ဆေးခြင်း)

အသည်းစွမ်းဆောင်ရည်စစ်ဆေးခြင်း (Liver function tests) ဆိုသည်မှာ သွေးထဲရှိ အသည်းနှင့်သက်ဆိုင်သည့် ဓာတ်ပစ္စည်းများ (အသည်းအင်ဇိုင်းများ၊ ပရိုတင်းဓာတ်များနှင့် အခြားဓာတ်ပစ္စည်းများ) ကို စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။ အသည်းရောင်ခြင်း၊ အသည်းထိခိုက်ပျက်စီးခြင်း ဖြစ်ပါက သွေးတွင်း၌ ထိုဓာတ်ပစ္စည်းများ ပမာဏမြင့်တက်လာသည်။ သို့သော် သွေးစစ်ချက်တွင် ၎င်းဓာတ်များတက်နေရုံဖြင့် အသည်းပျက်စီးနေသည်ဟု တထစ်ချ မသတ်မှတ်နိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ဆွေးနွေးသင့်သည်။

အသည်းစွမ်းဆောင်ရည်စစ်ဆေးခြင်း အမျိုးအစားများ

1. အသည်းအင်ဇိုင်းများ (Liver enzymes)
   ALT (Alanine transaminase), AST (Aspartate transaminase), ALP (Alkaline phosphatase), GGT (Gamma Glutamyl transferase) စသည်တို့ကို စစ်ဆေးသည်။ ၎င်းဓာတ်တို့သည် အသည်းဆဲလ်များ ပျက်စီးပြိုကွဲရာမှ သွေးထဲသို့ ရောက်ရှိလာသည်။
2. ပရိုတင်းဓာတ်များ
   Albumin, globulin စသည်တို့ကို စစ်ဆေးသည်။ Albumin သည် အသည်းမှ ထုတ်လုပ်ပေးသော ပရိုတင်းဓာတ်ဖြစ်သဖြင့် အသည်းပျက်စီးခြင်း၊ ရောင်ရမ်းခြင်းဖြစ်သည့်အခါတွင် သွေးထဲတွင် လျော့နည်းသွားသည်။
3. ဘီလီရူဘင် အဝါဓာတ် (Bilirubin)
   အသည်းဆဲလ်များသည် ဘီလီရူဘင် အဝါဓာတ်ကို ထုတ်လုပ်ပြီး သွေးမှတစ်ဆင့် သယ်ဆောင်ကာ သည်းခြေအရည်အဖြစ် စွန့်ထုတ်သည်။ စွန့်ထုတ်နိုင်သည့်အဆင့် ရောက်ရန် အသည်းဆဲလ်များအတွင်း ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ရသည်။ အသည်းလုပ်ငန်း ပျက်စီးသည့်အခါ ဘီလီရူဘင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်း ချွတ်ယွင်းပျက်စီးသွားသည်။ ထိုအခါ သွေးထဲတွင် ဘီလီရူဘင်ပမာဏ မြင့်တက်လာကာ မျက်လုံး၊ အသားနှင့် ဆီးတို့ ဝါလာသည်။

ပြုလုပ်ရန်လိုအပ်သော ရောဂါနှင့်အခြေအနေများ

• အသည်းရောဂါ၏ လက္ခဏာများ ရှိနေခြင်း (ဥပမာ _ မျက်လုံးဝါ၊ အသားဝါခြင်း၊ ဆီးဝါခြင်း၊ ဝမ်းဗိုက်၏ ညာဘက်နံရိုးအောက်မှ အောင့်ခြင်း၊ အစားအသောက်ပျက်ခြင်း၊ နုံးနေခြင်း၊ ပျို့အန်နေခြင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်း၊ အရေပြားယားယံခြင်း)
• အသည်းထိခိုက်နိုင်သည့် ဆေးများသောက်ခြင်း (ဥပမာအကိုက်အခဲပျောက်ဆေး၊ ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးအချို့၊ သွေးတွင်းအဆီချဆေး၊ amiodarone နှလုံးငြိမ်ဆေး၊ တီဘီဆေး၊ အချို့သော ကိုယ်ခံအားနှိမ့်ချသည့် ဆေးများ၊ အချို့တိုင်းရင်းဆေးများနှင့် ဆေးမြီးတိုများ)
• အသည်းရောင် အသားဝါ အေပိုး၊ ဘီပိုး၊ စီပိုးများ ရှိနေခြင်း
• ဆီးချို၊ သွေးတိုး၊ သွေးတွင်းအဆီများ စသည့်ရောဂါများ ရှိနေခြင်း
• အသည်းအဆီဖုံးရောဂါ၊ သည်းခြေရောင်နေခြင်း၊ သည်းခြေပြွန်တွင် ကျောက်ဖြင့်ပိတ်နေခြင်း
• အရက်စွဲနေသူများ
• မိဘမျိုးရိုးတွင် အသည်းရောဂါရှိခြင်း
• အသည်းအစားထိုးထားခြင်း
• အထွေထွေကျန်းမာရေး စစ်ဆေးခြင်း (Medical check-up) အစရှိသော အခြေအနေများတွင် အသည်းစွမ်းဆောင်ရည်ကို တိုင်းတာစစ်ဆေးရန် လိုအပ်သည်။

စမ်းသပ်စစ်ဆေးပုံအဆင့်ဆင့်

စစ်ဆေးရန် မည်သည့်ကြိုတင်ပြင်ဆင်မှုမှ မလိုအပ်ပါ။ အစားအသောက် သီးသန့်ရှောင်ရန် မလိုပါ။ လက်ဖျံသွေးပြန်ကြောမှ သွေးကိုယူ၍ ဓာတ်ခွဲခန်းပို့၍ စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။

သိရှိနိုင်သော အဖြေများ

1. AST, ALT
   အများအားဖြင့် အသည်းစွမ်းဆောင်ရည် စစ်ဆေးခြင်းဆိုရာတွင် အသည်းအင်ဇိုင်းများဖြစ်သည့် AST, ALT နှစ်ခုကို အဓိက ရည်ညွှန်းသည်။ အသည်းရောင်ရမ်းထိခိုက်ခြင်း ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သော အောက်ဖော်ပြပါ အကြောင်းရင်းများတွင် အသည်းအင်ဇိုင်းများ အဓိကတက်လေ့ရှိသည်။
   • ပိုးကြောင့် အသည်းရောင်ခြင်း (Infective hepatitis) (ဥပမာ_အသည်းရောင် အသားဝါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများ ဖြစ်သည့် အေပိုး၊ ဘီပိုး၊ စီပိုး၊ ဘက်တီးရီးယား ပိုးဆိပ်တက်ခြင်း၊ ငှက်ဖျားပိုး၊ အမီးဘားဝမ်းကိုက်ပိုး)
   • အသည်းအတွင်း ရေအိတ်တည်ခြင်း၊ အကျိတ်တည်ခြင်း
   • အရက်ကြောင့် အသည်းရောင်ခြင်း (Alcoholic hepatitis)
   • ကိုယ်ခံအားမူမမှန်ခြင်းကြောင့် အသည်းရောင်ခြင်း (Autoimmune hepatitis)
   • သွေးဆင်းစီးမှုနည်းခြင်း သို့မဟုတ် အောက်ဆီဂျင် ကောင်းစွာမရရှိခြင်းကြောင့် အသည်းရောင်ခြင်း (Ischemic hepatitis)
   • ဆေးများကြောင့် အသည်းပျက်စီးခြင်း (Drug-induced liver injury)
   • ပါရာစီတမော အလွန်အကျွံသောက်မိခြင်း
   • အသည်းခြောက်ခြင်း (Cirrhosis)
   • နှလုံးလုပ်ငန်းပျက်စီးခြင်းကြောင့် ညှစ်အားကျ၍ အသည်းထိခိုက်ခြင်း (Congestive heart failure)
   • အသည်းသွေးကြောပိတ်ခြင်း (Hepatic vein thrombosis, portal vein thrombosis)
   • မွေးရာပါ အသည်းရောဂါများ (Wilson’s disease, hemochromatosis, alpha-1 antitrypsin deficiency)
     အထက်ပါ အင်ဇိုင်းများသည် အသည်းပျက်စီးမှု ပြင်းထန်သည်နှင့်အမျှ ပမာဏပို၍များပြားလာပြီး အသက်အန္တရာယ် ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုမိုများပြားစေသည်။ ALT, AST အသည်းအင်ဇိုင်းများသည် နှလုံး၊ ဦးနှောက်၊ ပန်ကရိယ၊ ကြွက်သားစသည့် ကိုယ်တွင်းရှိအင်္ဂါများပျက်စီးသော အခြေအနေများတွင်လည်း များနိုင်သည်။
2. Alkaline phosphatase (ALP)
   • ALP တက်သည်ဆိုပါက ဆရာဝန်သည် သည်းခြေပြွန်နှင့် သည်းခြေအိတ်ဆိုင်ရာ ရောဂါများကို ရှာဖွေရန် အာထရာဆောင်းရိုက်ခြင်းဖြင့် ဆက်လက်စစ်ဆေးလိမ့်မည်
   • ALP ဓာတ်သည် အရိုးရောဂါရှိသူများ၊ ကလေးငယ်များနှင့် ကိုယ်ဝန်ဆောင်များတွင် သာမန်လူများထက် ပိုများနိုင်သည်
3. Bilirubin
   • Bilirubin (အဝါဓာတ်) သည် အသည်းပျက်စီးသည့်အခါတွင် သွေးထဲတွင် တက်လာသည်
   • အသားမဝါခင် သွေးထဲ၌ ပထမဆုံး စစ်ဆေးတွေ့ရှိနိုင်သည်၊ အလွန်များလာသည့်အခါ မျက်လုံးဝါခြင်း၊ အသားဝါခြင်းတို့ပါ ဖြစ်လာနိုင်သည်
   • Bilirubin ဓာတ်သည် သွေးနီဥများပျက်စီးသည့် သွေးအားနည်းရောဂါတွင်လည်း များနိုင်သည်
4. Albumin
   • Albumin ဓာတ်သည် အသည်းရောဂါအပြင် ခန္ဓာကိုယ်တွင်း တစ်နေရာရာတွင် ရောင်ရမ်းနေခြင်း၊ နာတာရှည် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောခြင်း၊ နှလုံးညှစ်အားကျခြင်း၊ ကျောက်ကပ်ရောင်ခြင်း၊ အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း (ဥပမာ_အသားဓာတ်) စသည်တို့တွင်လည်း လျော့နည်းတတ်သည်
   • သို့သော် အသည်းရောဂါရှိသူတွင် Albuminဓာတ် လျော့နည်းနေပါက ရောဂါနာတာရှည်ခြင်းကို ညွှန်ပြခြင်းဟု ဆရာဝန်က သတ်မှတ်သည်

အသည်းစွမ်းဆောင်ရည်စစ်ဆေးခြင်း အဖြေရရှိပြီးနောက် ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ရန်များ

အသည်းစွမ်းဆောင်ရည် စစ်ဆေးခြင်းအဖြေများ ရရှိပါက မိသားစုဆရာဝန် သို့မဟုတ် အထူးကုဆရာဝန်နှင့် ပြန်လည်ပြသတိုင်ပင်သင့်သည်။ ဆရာဝန်က အဖြေများကိုကြည့်ရှုကာ လူနာခံစားရသော လက္ခဏာများနှင့် တိုက်ဆိုင်စစ်ဆေးပြီး ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည့် ရောဂါများအကြောင်း ရှင်းလင်းပြောကြားလိမ့်မည်။ ထို့အပြင် အရေးပေါ်အခြေအနေ ဟုတ်မဟုတ်နှင့် ဆက်လက်ကုသရန် လိုအပ်ချက် ရှိမရှိကိုလည်း ညွှန်ကြားလိမ့်မည်။

အကယ်၍ သွေးအဖြေတွင် အသည်းအင်ဇိုင်းဓာတ်ပမာဏ အလွန်အမင်း (ထောင်ကျော်) တက်နေပြီး လူနာသည်လည်း နေမကောင်း၊ နုံးချည့်နေပါက ဆေးရုံတက်ရောက်ကုသရန် လိုအပ်သည်။ အသည်းအင်ဇိုင်းဓာတ်များ တက်စေသည့် အကြောင်းရင်းကို ပိုမိုတိကျစွာသိရှိရန် လိုအပ်သောသွေးများ ထပ်မံစစ်ဆေးခြင်း၊ အာထရာဆောင်း (USG) ရိုက်ခြင်း၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန် (MRI) ရိုက်ခြင်း သို့မဟုတ် အသည်းအသားစယူခြင်း (Liver biopsy) တို့ကို ပြုလုပ်၍ ရောဂါဆက်လက်ရှာဖွေရန် လိုအပ်သည်။ ဤသို့ဖြင့် တိကျသော အကြောင်းရင်းကို သိရှိနိုင်ပြီး သက်ဆိုင်ရာ ရောဂါကုသမှု ခံယူပါက အသည်းအင်ဇိုင်းများ ပုံမှန်ပြန်ဖြစ်နိုင်သည်။ ဥပမာ _ အသည်းရောင်အသားဝါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများကြောင့် ဖြစ်ပါက ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးများနှင့် ကုသမှုခံယူရမည်ဖြစ်သည်။

သို့ရာတွင် အသည်းဓာတ် အနည်းငယ်သာ တက်နေပြီး အခြားသွေးအဖြေများ ပုံမှန်ဖြစ်နေကာ လူနာကိုယ်တိုင်ကလည်း ကျန်းမာပြီး မည်သည့်လက္ခဏာမှ မရှိပါက အလွန်အမင်း စိုးရိမ်ရန်မလိုပါ။ ထိုကဲ့သို့ အခြေအနေမျိုးတွင် ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း တစ်လ သို့မဟုတ် သုံးလကြာပြီးနောက် ပြန်လည်စစ်ဆေးကြည့်ရှုနိုင်သည်။ ထိုအတောအတွင်း အစားအသောက်နှင့် အနေအထိုင်ကို ဂရုစိုက်ကာ ကျန်းမာအောင် နေထိုင်ရန် အရေးကြီးသည်။

အသည်းအင်ဇိုင်းဓာတ်များ မတက်ရန် ကာကွယ်ခြင်းနှင့် အသည်းကျန်းမာရေး

အသည်းအင်ဇိုင်းဓာတ်များသည် အသည်းထိခိုက်ရာမှ တက်ခြင်းဖြစ်သောကြောင့် မိမိအသည်း၏ ကျန်းမာရေးကို ထိခိုက်စေနိုင်သည့်၊ အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေသည့် အရာများနှင့် မထိတွေ့ရန် ဂရုစိုက်ခြင်းဖြင့် အသည်းလုပ်ငန်း ထိခိုက်ပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်နိုင်သည်။ အသည်းအားဆေးများသည် မဖြစ်မနေသောက်ရမည့် ဆေးများ မဟုတ်ပါ။ အောက်ပါအချက်များကို လိုက်နာလုပ်ဆောင်ခြင်းဖြင့် မိမိအသည်းကို ကာကွယ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။

• အရက်မသောက်ပါနှင့်၊ သောက်နေပါက အရက်ကို ဖြတ်ပါ
• ဆေးလိပ် မသောက်ပါနှင့်၊ သောက်နေပါက ဆေးလိပ်ဖြတ်ပါ
• ဆေးများကို မလိုအပ်ဘဲ မသောက်ပါနှင့်၊ ဆရာဝန် ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်းသာ သောက်သုံးပါ
• အာဟာရ ပြည့်ဝ မျှတသော အစားအစာများကို စားပါ (လတ်ဆတ်သော အစာများနှင့် အသီးအနှံများကို စားသုံးပြီး ချိုလွန်းသော၊ အဆီများလွန်းသော အစာများကို ရှောင်ပါ)
• အစားအစာကို သန့်ရှင်းစွာပြုလုပ်ပြီး ကျက်အောင် ချက်ပြုတ်ထားသော အစာများကိုသာ စားပါ
• အသင့်စားအစာများ၊ ပြုပြင်ထားသော အစာများနှင့် တာရှည်ခံအောင် ပြုလုပ်ထားသည့် အစာများကို ရှောင်ပါ
• ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှု လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ပါ
• မိမိ ကိုယ်အလေးချိန်ကို ပုံမှန်ဖြစ်စေရန် ထိန်းသိမ်းပါ
• နှစ်စဉ် ကျန်းမာရေးစစ်ဆေးမှု ပြုလုပ်ပါ
• အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီ ပိုး ကာကွယ်ဆေးထိုးပါ
• တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေးကို ဂရုစိုက်ပါ

References:

1. Cleveland Clinic. (n.d.). Liver function tests. Retrieved September 10, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17662-liver-function-tests
2. HealthDirect. (n.d.). Liver function tests. Retrieved September 10, 2025, from https://www.healthdirect.gov.au/liver-function-tests
3. Healthline. (n.d.). Liver function tests: Interpreting results. Retrieved September 10, 2025, from https://www.healthline.com/health/liver-function-tests#interpreting-results
4. MedlinePlus. (n.d.). Liver function tests. Retrieved September 10, 2025, from https://medlineplus.gov/lab-tests/liver-function-tests/
5. Mayo Clinic. (n.d.). Liver function tests. Retrieved September 10, 2025, from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/liver-function-tests/about/pac-20394595

Published: 30 August 2024

Last updated: 23 November 2025