Pneumonia in children [အဆုတ်ရောင်ရောဂါ (ကလေး)]

အဆုတ်​ရောင်ရောဂါဆိုသည်မှာ ဗိုင်းရပ်စ် သို့မဟုတ် ဘက်တီးရီးယားပိုး သို့မဟုတ် မှိုရောဂါပိုးများ​ကြောင့် အဆုတ်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း သို့မဟုတ် အဆုတ်တစ်ဖက် သို့မဟုတ် နှစ်ဖက်စလုံးတွင် ပိုးဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။

ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့၏ စစ်တမ်းများအရ အဆုတ်ရောင်ရောဂါသည် အသက် (၅) နှစ်အောက်ကလေးများတွင် သေဆုံးမှုမြင့်မားသော ရောဂါများအနက် တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သည်။

ပိုးဝင်ခြင်း​ကြောင့် အဆုတ်လေအိတ်ငယ်များ (Alveoli) နှင့် လေပြွန်ငယ်များ (Bronchioles) ရောင်ရမ်းလာပြီး အဆုတ်ခဲခြင်း၊ ချွဲများပိုထွက်လာခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေသည်။ ထိုချွဲများသည်​လေပြွန်များနှင့် အဆုတ်လေအိတ်ငယ်များကို ပိတ်ဆို့မှုဖြစ်​စေပြီး ‌အဆုတ်အတွင်းသို့ အောက်ဆီဂျင်ရောက်ရှိမှုကို လျော့နည်းစေကာ ရောဂါလက္ခဏာများ ဖြစ်စေသည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

အဆုတ်ရောင်ခြင်းသည် အများအားဖြင့် လေထုထဲရှိ ဘက်တီးရီးယား သို့မဟုတ် ဗိုင်းရပ်စ် သို့မဟုတ် မှိုရောဂါပိုးများ ဝင်ရောက်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပွါးသည်။ အဖြစ်များသောပိုးများမှာ Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae type b (Hib) ကဲ့သို့သော ဘက်တီးရီးယားပိုးများ၊ တုပ်ကွေးနှင့် အအေးမိခြင်းကိုဖြစ်စေသော ဗိုင်းရပ်စ်များ (Influenza, Parainfluenza, RSV) နှင့် ကိုဗစ် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အစာသီးခြင်း၊ ရေသီးခြင်း (Aspiration) တို့ကဲ့သို့ ဖြစ်စဥ်များကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရောဂါလက္ခဏာများသည် က​လေး၏အသက်နှင့် အဆုတ်​ရောင်ခြင်းဖြစ်​စေသည့် အကြောင်းရင်းပေါ် မူတည်သည်။ အဆုတ်ရောင်ခြင်းကို သာမန်အဆုတ်ရောင်ခြင်းနှင့် ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင်ခြင်းဟူ၍ ခွဲခြားနိုင်သည်။

သာမန်အဆုတ်ရောင်လက္ခဏာများ

• အဖျားကြီးခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်း
• အသက်ရှူသည့်အခါ ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်း
• အသက်ရှူမြန်ခြင်း
• အသက် (၂) လအောက် _ အသက်ရှူနှုန်း အကြိမ် (၆၀) ထက်များခြင်း
• အသက် (၂)လ မှ (၁) နှစ် _ အသက်ရှူနှုန်း အကြိမ် (၅၀) ထက်များခြင်း
• အသက် (၁)နှစ် မှ (၅)နှစ် _ အသက်ရှူနှုန်း အကြိမ် (၄၀) ထက်များခြင်း
• ရင်ဘတ်​အောက်နှင့် နံရိုးကြားချိုင့်ဝင်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင်လက္ခဏာများ
အထက်ဖော်ပြပါလက္ခဏာများအပြင်_

• အရည်မဝင်ခြင်း၊ နို့မစို့နိုင်ခြင်း၊ ဆက်တိုက်အန်နေခြင်း
• တက်ခြင်း၊ မှိန်းခြင်း၊ သတိလစ်ခြင်း
• လျှာ၊ နှုတ်ခမ်းတို့ ပြာလာခြင်း
• ကလေးအသက်ရှူချိန်တွင် ဟောက်သံကဲ့သို့ အသံမြည်ခြင်း (stridor) နှင့်
• အာဟာရချို့တဲ့သောကလေးတွင် အဆုတ်ရောင်ခြင်းများရှိပါက ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင်ခြင်းဟု သတ်မှတ်ပြီး ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းသို့ အမြန်ဆုံးပြသသင့်သည်။

ဖြစ်နိုင်ခြေများသောအခြေအနေများ

• အသက် (၆) လအထိ မိခင်နို့ လုံလောက်စွာမရရှိသောကလေးများ
• အသက် (၁) နှစ်​အောက်က​လေးများ
• ကိုယ်ခံအားနည်းသည့်က​လေးများ (ဥပမာ _ ကင်ဆာဆေးသွင်းနေသောကလေးများ)
• ကာကွယ်ဆေး အပြည့်အဝ မထိုးထားသော ကလေးများ
• နာတာရှည်​ရောဂါ အခံရှိသူများ (ဥပမာ _ မွေးရာပါ နှလုံးရောဂါ၊ ပန်းနာရင်ကျပ်ရောဂါ)
• ပေါင်မပြည့်လမစေ့မွေးပြီး အဆုတ်နှင့် အသက်ရှူလမ်း​ကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာရှိခဲ့သူများ

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အဖြစ်များသော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများမှာ_

• အဆုတ်တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ခဲသွားခြင်း (consolidation and collapse)
• အဆုတ်အမြှေးပါးအတွင်း ရေစုပုံခြင်း (pleural effusion)
• အဆုတ်အမြှေးပါးအတွင်း လေဝင်ခြင်း (pneumothorax)
• အဆုတ်နှင့် အဆုတ်အမြှေးပါးအတွင်း ပြည်တည်ခြင်း (lung abscess and empyema)
• သွေးထဲသို့ဘက်တီးရီးယားပိုးများရောက်ရှိခြင်း (သွေးဆိပ်တက်ခြင်း) (bacteriaemia and sepsis) တို့အပြင် တစ်ခါတစ်ရံ အသက်ရှူခြင်းဆိုင်ရာလုပ်ငန်းများ ပျက်စီးခြင်း (respiratory failure) အထိ ပြင်းထန်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါ အဆုတ်ရောင်ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိမိ၏မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန် လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲ စစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်းစသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊​ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။ ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင်လက္ခဏာရှိသော ကလေးများသည် အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်နိုင်ပြီး အသက်အန္တရာယ် ရှိနိုင်သဖြင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနများသို့ အချိန်မီပြသကုသမှု ခံယူရန်လိုသည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ပုံမှန်အားဖြင့် ဓာတ်ခွဲစမ်းသပ်မှုများ မလိုအပ်သော်လည်း ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင်လက္ခဏာများ ရှိလျှင် ဓာတ်မှန် (X-ray) ရိုက်ခြင်း၊ သွေးစစ်ခြင်း၊ သလိပ်ပိုးမွေးခြင်းတို့အပြင် အဆုတ်တွင် အရည် သို့မဟုတ် ပြည်များ ရှိပါက အပ်ဖြင့်စုပ်ယူပြီး စစ်ဆေးခြင်း၊ ပိုးမွေးခြင်းစသည်တို့ကို ပြုလုပ်ပြီး ရောဂါရှာဖွေနိုင်သည်။

​ကုသခြင်း

ဘက်တီးရီးယားပိုး​ကြောင့်အဆုတ်​ရောင်ခြင်း (Bacterial pneumonia)
ဘက်တီးရီယားပိုး​ကြောင့်ဖြစ်လျှင် ပဋိဇီ၀ပိုးသတ်ဆေး​ဖြင့် ကုသရန် လိုအပ်သည်။ သာမန်အဆုတ်ရောင်လက္ခဏာရှိသော က​လေးများသည် ​သောက်​ဆေးဖြင့် အိမ်တွင်​စောင့်ကြည့်နိုင်သည်။ ပိုးသတ်​ဆေးစ​သောက်ပြီး (၄၈) နာရီအတွင်း ​ရောဂါလက္ခဏာများ သက်သာ​လေ့ရှိသည်။ က​လေးသက်သာလာ​သော်လည်း ပိုးသတ်​ဆေးအား သတ်မှတ်ရက်ပြည့်​အောင် သောက်ရန် လိုအပ်သည်။

ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင် လက္ခဏာရှိသော က​လေးများသည် ​ဆေးရုံတက်​ရောက်၍ ပဋိဇီဝပိုးသတ်​ဆေးကို​ သွေး​ကြောမှသွင်း၍ ကုသရန် လိုအပ်သည်။ တချို့​သောက​လေးများတွင် ​အောက်ဆီဂျင်လိုအပ်ခြင်းများ ရှိနိုင်သည်။

ဗိုင်းရပ်စ်​ကြောင့်ဖြစ်​သောအဆုတ်​​ရောင်ခြင်း (Viral Pneumonia)
များ​သောအားဖြင့် ဘက်တီးရီးယားပိုး​ကြောင့်ဖြစ်​သော အဆုတ်​ရောင်ခြင်းကဲ့သို့ မပြင်းထန်ပါ။ သို့​သော် သက်သာလာရန်အတွက် နှစ်ပတ် မှ ​လေးပတ်ခန့်အထိ ကြာနိုင်သည်။ ပဋိဇီ၀ပိုးသတ်ဆေးများဖြင့် ကုသရန် မလိုပါ။

အိမ်တွင်ပြုစုနည်း

• ကောင်းမွန်စွာအနားယူစေရန် လိုအပ်သည်
• ရေဓာတ်ခန်း​ခြောက်ခြင်းကို ကာကွယ်ရန်အတွက် လုံလောက်သော အရည်ပမာဏကို မကြာခဏတိုက်ရန် အ​ရေးကြီးသည် (ဥပမာ _ ကလေးငယ်များတွင် မိခင်နို့ သို့မဟုတ် အာဟာရမှုန့်၊ ကလေးကြီးများတွင် စွပ်ပြုတ်၊ ဆန်ပြုတ်စသည်)
• ပဋိဇီ၀ပိုးသတ်ဆေးတိုက်ရန် လိုအပ်ပါက ဆရာဝန်၏ ညွှန်ကြားချက်အတိုင်း တိုက်ရန်လိုအပ်သည်
• အဖျားရှိပါက ပါရာစီတ​မော တိုက်ပေး​နိုင်သည်

ကာကွယ်ခြင်း

ကလေးများတွင် အဆုတ်ရောင်ရောဂါကို ကာကွယ်ရန်အတွက် အဓိကအချက်များမှာ_

• ကာကွယ်ဆေးများ အပြည့်အဝ ထိုးနှံခြင်း
  ပုံမှန်ကာကွယ်ဆေးထိုးအစီအစဥ်တွင် ပါဝင်သော ငါးမျိုးစပ်ကာကွယ်ဆေး၊ ပြင်းထန်အဆုတ်ရောင် ကာကွယ်ဆေး (Pneumococcal conjugate vaccine) နှင့် ဝက်သက်ရောဂါ ကာကွယ်ဆေးများသည် အဆုတ်ရောင်ရောဂါကို တားဆီးကာကွယ်ပေးနိုင်သောကြောင့် သတ်မှတ်ထားသည့် အချိန်နှင့် အကြိမ်ရေအတိုင်း အပြည့်အဝ ထိုးနှံထားသင့်သည်။
• လုံလောက်သော အာဟာရရရှိစေခြင်း
  ကလေးငယ်များတွင် အသက် (၆) လအထိ မိခင်နို့တစ်မျိုးတည်း တိုက်ကျွေးခြင်း၊ ထို့နောက် အာဟာရပြည့်ဝသော ဖြည့်စွက်စာများကို စနစ်တကျ ကျွေးမွေးခြင်းဖြင့် ကိုယ်ခံအားကောင်းမွန်စေရန် ပြုလုပ်ပေးပါ။
• သန့်ရှင်းသောပတ်ဝန်းကျင် ဖန်တီးပေးခြင်း
  ကလေးများ နေထိုင်သည့် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် လေဝင်လေထွက်ကောင်းမွန်စေရန် ပြုလုပ်ပေးပြီး ဆေးလိပ်ငွေ့၊ ဖုန်မှုန့်နှင့် အခြားလေထုညစ်ညမ်းစေသည့် အရာများကို ရှောင်ကြဉ်ပါ။ ကလေးလက်ကို မကြာခဏ ဆေးကြောပေးခြင်းနှင့် တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေးကို ဂရုစိုက်ပေးခြင်းသည်လည်း အရေးကြီးသည်။

‌ပြောင်းလဲတိုးတက်မှုများ

အဆုတ်ရောင်ရောဂါကို ကုသရာတွင် ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများနှင့် ကာကွယ်ဆေးများသည် အရေးပါနေဆဲဖြစ်သော်လည်း မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း ရောဂါရှာဖွေမှု၊ ကုသမှုနှင့် ကာကွယ်မှု နည်းလမ်းများတွင် သိသာထင်ရှားသည့် တိုးတက်မှုများ ရှိလာခဲ့သည်။ ဤတိုးတက်မှုများသည် အထူးသဖြင့် ကလေးများ၏ အသက်ကို ကယ်တင်ရာတွင် များစွာအကျိုးရှိစေသည်။

• ရောဂါရှာဖွေမှုဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုများ
  • ယခင်က ရောဂါပိုးအမျိုးအစားကို သိရှိရန်အတွက် အချိန်ကြာမြင့်သော ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးမှုများ လိုအပ်ခဲ့သည်
  • ယခုအခါ အမြန်စမ်းသပ်မှုများ (Rapid tests) နှင့် မော်လီကျူးနည်းပညာဖြင့် ရောဂါရှာဖွေခြင်း (Molecular diagnostics) ကဲ့သို့သော ခေတ်မီနည်းပညာများသည် ဗိုင်းရပ်စ် သို့မဟုတ် ဘက်တီးရီးယားပိုးကို မိနစ်ပိုင်း သို့မဟုတ် နာရီပိုင်းအတွင်း အတိအကျသိရှိနိုင်သည်
  • ဤနည်းဖြင့် မလိုအပ်ဘဲ ပဋိဇီဝဆေးသုံးစွဲခြင်းကို လျှော့ချရာတွင် များစွာအထောက်အကူပြုသည်
• ကုသမှုဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုများ
  • ပဋိဇီဝဆေးများ ထိရောက်စွာ အသုံးပြုခြင်း (Antibiotic Stewardship)
    ကလေးများတွင် ပဋိဇီဝဆေးကို မှန်ကန်စွာအသုံးပြုခြင်းဖြင့် ဘက်တီးရီးယားပိုးများ ဆေးယဉ်ပါးမှုဖြစ်ပေါ်ခြင်းကို လျှော့ချရန် ဆေးကုသမှုလမ်းညွှန်များ ပိုမိုပြောင်းလဲတိုးတက်လာသည်
  • အောက်ဆီဂျင်ကုထုံးများ
    ရောဂါပြင်းထန်မှုအခြေအနေအလိုက် ကလေးတစ်ဦးချင်းစီအလိုကစီအလိုက် ပိုမိုထိရောက်သည့် အောက်ဆီဂျင်ပေးစနစ်များ [ဥပမာ – High-Flow Nasal Canula (HFNC)] များကို အသုံးပြုနိုင်လာသည်။ ဤနည်းလမ်းများသည် လူနာများကို အသက်ရှူစက် (ventilator) တပ်ဆင်ရန် လိုအပ်မှု လျှော့ချပေးနိုင်ပြီး ဆေးရုံတက်ရောက်ရသည့် အချိန်ကိုလည်း တိုတောင်းစေသည်။
• ကာကွယ်မှုဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုများ
  • ဗိုင်းရပ်စ်ကာကွယ်ဆေးများ
    ကလေးများတွင် အဆုတ်ရောင်ရောဂါကို အဓိကဖြစ်စေသည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများ [ဥပမာ_Respiratory Syncytial virus (RSV)] ကို ကာကွယ်နိုင်သော ကာကွယ်ဆေးများ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းသည် အဓိကတိုးတက်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။
  • အာဟာရ၊ တကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေး
    ကိုယ်ခံအားကောင်းမွန်စေရေး အာဟာရပြည့်ဝအောင် ပိုမိုရွေးချယ်စားသုံးနိုင်ခြင်း၊ ရောဂါကူးစက်မှုလျော့ချပေးသည့် အလေ့အထကောင်းများ ပိုမိုနားလည်လိုက်နာကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် အသက်ရှူလမ်းကြောင်းပိုးဝင်ခြင်းကို ထိရောက်စွာ လျော့ချလာနိုင်သည်။

References:

1. World Health Organization. (2014). Revised WHO classification and treatment of pneumonia in children at health facilities: Evidence summaries (ISBN 9789241507813). https://iris.who.int/handle/10665/137319
2. World Health Organization. (2022). Pneumonia in children [Fact sheet]. Retrieved October 2, 2025, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia
3. Nemours KidsHealth. (n.d.). Pneumonia in kids. Retrieved October 2, 2025, from https://kidshealth.org/en/parents/pneumonia.html
4. Children’s Colorado. (n.d.). Pneumonia – Conditions & symptoms. Retrieved October 2, 2025, from https://www.childrenscolorado.org/conditions-and-advice/conditions-and-symptoms/conditions/pneumonia/
5. Mayo Clinic. (n.d.). Pneumonia — Symptoms & causes. Retrieved October 2, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pneumonia/symptoms-causes/syc-20354204
6. The Royal Children’s Hospital Melbourne. (n.d.). Pneumonia [Kids Info]. Retrieved October 2, 2025, from https://www.rch.org.au/kidsinfo/fact_sheets/Pneumonia/
7. World Health Organization, & United Nations Children’s Fund (UNICEF). (2013). Ending preventable child deaths from pneumonia and diarrhoea by 2025: The integrated Global Action Plan for Pneumonia and Diarrhoea (GAPPD). https://iris.who.int/server/api/core/bitstreams/1e453609-08e5-41c4-b5d6-a09e0a81c888/content
8. Karimdzhanov, I. A., Madaminova, M. Sh., Iskanova, G. Kh., Gazieva, A. S., & Togaev, M. Q. (2024). Diagnosis and treatment of community-acquired pneumonia in children. Child’s Health, 19(5), 312–315. https://doi.org/10.22141/2224-0551.19.5.2024.1727
9. Ante-Ardila, N., Garnica, C. N., Umaña, P. M., Castañeda, O. L. B., Cháves, A. J., Naranjo, M. S., Piñeros, J. G., Bonilla, C., Mejía, L. M., Mesa-Rubio, M. L., Restrepo-Gualteros, S., Barrera, P., Moreno-Lopez, S., Rueda-Guevara, P., & Varela, A. R. (2023). Use of high-flow cannula in pediatric patients with respiratory failure: A prospective cohort study in three high-altitude hospitals. Health Science Reports, 6(4), e1182. https://doi.org/10.1002/hsr2.1182
10. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2024, August 21). Pneumonia prevention and control. Retrieved October 2, 2025, from https://www.cdc.gov/pneumonia/prevention/index.html
11. Lipp, M. A., & Empey, K. M. (2024). Recent advances in the prevention of respiratory syncytial virus in pediatrics. Current Opinion in Pediatrics, 36(2), 182–189. https://doi.org/10.1097/mop.0000000000001336

Published: 30 August 2024

Last updated: 21 October 2025