Choledochal cyst (မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း)

သည်းခြေပြွန်ဆိုသည်မှာ သည်းခြေရည်ကို အသည်းမှတစ်ဆင့် သည်းခြေအိတ်နှင့် အူသိမ်ဆီသို့ သယ်ပို့ပေးသောပြွန်များဖြစ်သည်။ အူသိမ်အတွင်းရောက်ရှိလာသော သည်းခြေရည်များသည် အစားအသောက်မှ ရရှိသောအဆီများကို ချေဖျက်ရာတွင် ကူညီသည်။

သည်းခြေပြွန်များ ပုံမှန်အရွယ်ထက် ကြီးလာခြင်း၊ ဖောင်းလာခြင်း၊ ကျယ်လာခြင်း သို့မဟုတ် ပြွန်မှအရည်အိတ်ဖြစ်လာခြင်းကို သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း ဟုခေါ်သည်။ ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းကြောင့် သည်းခြေရည်စီးဆင်းမှုကို အဟန့်အတားဖြစ်စေပြီး အသည်းနှင့် ပန်ကရိယပြဿနာများ ဖြစ်စေနိုင်သည်။ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းသည် မွေးရာပါအခြေအနေတစ်ခု ဖြစ်သည်။ သည်းခြေပြွန် အရည်အိတ်တည်သော ကလေးများသည် စောစီးစွာကုသမှု မခံယူပါက အသက်ကြီးလာသောအခါ သည်းခြေပြွန်ကင်ဆာ ဖြစ်နိုင်ခြေများသည်။

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းသည် နေရာဒေသပေါ် မူတည်၍ ဖြစ်ပွါးမှုနှုန်း ကွဲပြားခြားနားသည်။ အာရှနိုင်ငံများတွင် ပို၍ဖြစ်ပွါးပြီး မွေးဖွားသောကလေး အယောက် (၁၀၀၀) တွင် (၁) ယောက် ဖြစ်ပွါးသည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင်မူ ကလေး အယောက် (၁၀၀,၀၀၀ – ၁၅၀,၀၀၀) တွင် (၁) ယောက်သာ တွေ့ရှိရပြီး ဖြစ်ပွါးမှုရှားပါးသည်။ မိန်းကလေးများသည် ယောကျာ်းလေးများထက် (၄) ဆပို၍ ဖြစ်ပွါးကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ပုံမှန်အားဖြင့် သည်းခြေပြွန်သည် ပန်ကရိယပြွန်နှင့် ဆက်သွယ်၍ အူသိမ်ဦးပိုင်းအတွင်းသို့ ပွင့်၍ချိတ်ဆက်သည်။

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းကို ဖြစ်စေသည့် တိကျသော အကြောင်းရင်းကို မသိရှိရပါ။ လေ့လာတွေ့ရှိချက်များအရ ဖြစ်နိုင်ခြေအများဆုံးမှာ သည်းခြေပြွန်နှင့် ပန်ကရိယပြွန်တို့သည် အူသိမ်ဦးပိုင်းသို့ မဝင်မီ ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ ဆက်သွယ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ပန်ကရိယမှထွက်သော အင်ဇိုင်းရည်များ သည်းခြေပြွန်သို့ နောက်ပြန်ရောက်ရှိပြီး သည်းခြေရည်များစုပုံကာ အရည်အိတ်များ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန် နံရံပျော့ပျောင်းခြင်းနှင့် သည်းခြေပြွန်ပိတ်ခြင်း စသည့် တခြားသော အကြောင်းရင်းများကြောင့်လည်း သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ် ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း အမျိုးအစား (၅) မျိုးရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ _

အမျိုးအစား(၁) _ အသည်း၏အပြင်ဘက်ရှိ သည်းခြေပြွန်တွင် အရည်အိတ်တည်၍ ဖောင်းနေခြင်းဖြစ်သည်၊ အဖြစ်အများဆုံးအမျိုးအစားဖြစ်သည်
အမျိုးအစား(၂) _ အသည်းအပြင်ဘက် သည်းခြေပြွန်မှ အောက်သို့အညှာဖြင့်တွဲကျနေသော အရည်အိတ်ဖြစ်သည်
အမျိုးအစား(၃) _ အူသိမ်အတွင်းနံရံသို့ ဖောင်းထွက်လာသော သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်ဖြစ်သည်
အမျိုးအစား(၄) _ အသည်းအတွင်းဘက်နှင့် အပြင်ဘက်နှစ်နေရာလုံးရှိ သည်းခြေပြွန်များတွင် အရည်အိတ်တည်ခြင်းဖြစ်သည်
အမျိုးအစား(၅) _ ကာရိုလီရောဂါ (Caroli disease) ဟု အသိများသည်၊ အသည်းအတွင်းရှိ သည်းခြေပြွန်များတွင် အရည်အိတ်နှင့် အမာရွတ်ဖြစ်ခြင်းဖြစ်သည်၊ ‌မွေးရာပါအသည်းအမာရွတ်ဖြစ်ခြင်း (Congenital hepatic fibrosis) ဟုလည်းခေါ်သည်

ရောဂါလက္ခဏာများ

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်ရှိသော ကလေးအများစုသည် ရောဂါလက္ခဏာများကို ကလေးငယ်ဘဝ သို့မဟုတ် နှစ်အတော်ကြာမှ ပေါ်လာတတ်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ရောဂါလက္ခဏာမပြဘဲ ပုံမှန်ကျန်းမာရေးစစ်ဆေးခြင်းမှ မတော်တဆတွေ့ရှိရသည်များလည်း ရှိသည်။

နို့စို့အရွယ်ကလေးငယ်များတွင် တွေ့ရသော မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း၏ ရောဂါလက္ခဏာများမှာ ‌_

အသားဝါခြင်းနှင့် ရွှံ့စေးရောင် (သို့မဟုတ်) အဖြူရောင်ဝမ်းသွားခြင်း
မွေးကင်းစအရွယ်တွင် ဖြစ်ပေါ်ပါက မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်ကောင်းစွာမဖွံ့ဖြိုးဘဲ ပိတ်နေခြင်း (Biliary atresia) လည်း ဖြစ်နိုင်သောကြောင့် အသေးစိတ်စစ်ဆေးရန်လိုသည်
ဝမ်းဗိုက်ညာဘက်အပေါ် တွင် အလုံးစမ်းမိခြင်း
အသည်းကြီးခြင်း
ပျို့အန်ခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။

ကလေးကြီးများနှင့် လူကြီးများတွင် မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သော‌ရောဂါလက္ခဏာများသည် အမျိုးမျိုးကွဲပြားနိုင်သည်။ အသက် (၁) နှစ်ကျော်ကလေးတွင် သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ပါက_

သည်းခြေလမ်းကြောင်း ပိတ်ဆို့ခြင်း _ တစ်ခါတစ်ရံ ဝမ်းဗိုက်ညာဘက်အပေါ်တွင် အလုံးစမ်းမိခြင်းနှင့် အသားဝါခြင်းကို ဖြစ်လိုက်ပျောက်လိုက် တွေ့ရှိရသည်
ပန်ကရိယရောင်ခြင်း _ မကြာခဏ ဗိုက်အောင့် ဗိုက်နာခြင်း၊ ပန်ကရိယအင်ဇိုင်းများ (Amylase and Lipase) မြင့်တက်ခြင်းတို့ကို တွေ့ရှိရသည်

လူကြီးများတွင် မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း၏ အဓိကလက္ခဏာ (၃) ခုမှာ_

ဝမ်းဗိုက်နာကျင်ခြင်း
အသားဝါခြင်းနှင့်
ဝမ်းဗိုက်ညာဘက်အပေါ်တွင် အလုံးစမ်းမိခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

သို့သော် အဆိုပါလက္ခဏာ (၃) ခုလုံးကို တွေ့ရသော လူနာမှာ (၁၀ – ၂၀) ရာခိုင်နှုန်းသာရှိသည်။ ရင်ညွန့် (သို့မဟုတ်) အစာအိမ်နေရာတွင် မသိမသာ ဗိုက်အောင့် ဗိုက်နာခြင်းသည် အဖြစ်အများဆုံး လက္ခဏာဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ၏ ရောဂါလက္ခဏာများကိုလည်း တွေ့ရှိရသည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

မကြာခဏ ပန်ကရိယရောင်ခြင်း (Pancreatitis)
သည်းခြေလမ်းကြောင်း ပိုးဝင်ရောင်ရမ်းခြင်း (Cholangitis)
အရည်အိတ်များသည် သည်းခြေရည် စီးဆင်းမှုကို ပိတ်ဆို့နိုင်ပြီး သည်းခြေရည် ကောင်းစွာမစီးဆင်းသောအခါ သည်းခြေပြွန်များ ဖောင်းလာခြင်း၊ ရောင်ရမ်းခြင်း သို့မဟုတ် ပိုးဝင်ခြင်းများ ဖြစ်နိုင်သည်၊ ဖျားခြင်းနှင့် ပျို့အန်ခြင်းများကိုလည်း တွေ့ရှိရသည်။
သည်းခြေကျောက်တည်ခြင်း (Gallstone)
အသည်းသွေးပြန်ကြောဖိအားများလားခြင်း (Portal hypertension)
အသည်းခြောက်ခြင်း (Cirrhosis)
အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ အသည်းတွင် အမာရွတ်များ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
သည်းခြေပြွန်ကင်ဆာဖြစ်ခြင်း (Cholangiocarcinoma)

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ပြသရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်းစသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းကို အတိအကျသိရှိနိုင်သော ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးမှုများ မရှိသော်လည်း အသည်းနှင့် ပန်ကရိယတို့၏ လုပ်ငန်းများ၊ သည်းခြေပြွန်‌ရောင်ရမ်းခြင်း ရှိမရှိကို သိရှိစေရန် စစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်သည်။

ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးမှုများ

သွေးဆဲလ်များစစ်ဆေးခြင်း (Complete blood count)
သည်းခြေပြွန်ရောင်ရမ်းခြင်း ရှိနေပါက သွေးဖြူဥအရေအတွက် မြင့်တက်နေခြင်းကို တွေ့ရှိနိုင်သည်။
အသည်းစွမ်းဆောင်ရည် စစ်ဆေးခြင်း
အသည်းဆဲလ်အင်ဇိုင်းများ၏ပမာဏ၊ ဘီလီရူဘင် အဝါဓာတ်ပမာဏနှင့် အမျိုးအစားကို သိရှိနိုင်သည်။
Amylase နှင့် lipase အင်ဇိုင်းပမာဏ စစ်ဆေးခြင်း
ပန်ကရိယရောင်ရမ်းခြင်းရှိပါက ထိုအင်ဇိုင်းများ မြင့်တက်နေသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။

ပုံရိပ်ဖော်စစ်ဆေးမှုများ

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်သည်ဟု သံသယရှိပါက အောက်ပါပုံရိပ်ဖော်စစ်ဆေးမှုများကို အသုံးပြုနိုင်သည်။

ဝမ်းဗိုက် အာထရာဆောင်း (Abdominal USG) ရိုက်ခြင်း
မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းကို ရောဂါရှာဖွေရာတွင် အကောင်းဆုံးရွေးချယ်မှုဖြစ်ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ ကိုယ်ဝန်ဆောင်စဉ်အတွင်း သန္ဓေသား၌ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်းကိုလည်း သိရှိနိုင်သည်။
ဝမ်းဗိုက် ကွန်ပျူတာဓာတ်မှန် (Abdominal CT scan)
သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်နေရာနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ အစိတ်အပိုင်းများကို အသေးစိတ်သိရှိရန် အသုံးပြုသည်။ အသည်းအတွင်းရှိ သည်းခြေပြွန်များ ပါဝင်မှု ရှိမရှိကိုလည်း သိရှိနိုင်သည်။
သည်းခြေလမ်းကြောင်း သံလိုက်ဓာတ်မှန် ရိုက်ခြင်း (MRCP – Magnetic resonance cholangiopancreatography)
ပန်ကရိယနှင့် သည်းခြေပြွန်များကို အသေးစိတ်သိရှိရန် အသုံးပြုသည်။
အသည်းနှင့် သည်းခြေပြွန်လမ်းကြောင်း ဆေးသွင်းဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (HIDA scan)
သည်းခြေပြွန်ပိတ်ဆို့ခြင်းနှင့် ခွဲခြားရန်အတွက် အဓိကအသုံးပြုသည်။

ကုသခြင်း

မွေးရာပါ သည်းခြေပြွန်ရည်အိတ်တည်ခြင်းအတွက် အဓိကကုသမှုမှာ ခွဲစိတ်၍ အရည်အိတ်ကို ဖယ်ရှားပြီး သည်းခြေပြွန်နှင့် အူလမ်းကြောင်းကို ဆက်သွယ်ပေးခြင်းဖြင့် သည်းခြေရည်ကို အူလမ်းကြောင်းထဲသို့ ပုံမှန်အတိုင်း ပြန်လည်စီးဆင်းစေရန် ရည်ရွယ်သည်။ မွေးရာပါ သည်း‌ခြေပြွန်အရည်အိတ်တည်ခြင်း အမျိုးအစားပေါ် မူတည်၍ ခွဲစိတ်ကုသမှု နည်းလမ်းများ ကွဲပြားနိုင်သည်။ ခွဲစိတ်ကုသမှုကို ဝမ်းဗိုက်ကိုအပေါက်ဖောက်၍ မှန်ပြောင်းဖြင့်ခွဲစိတ်ကုသမှု (keyhole surgery/ laparoscopic surgery) ဖြင့်သာမက ဝမ်းဗိုက်မှ ခွဲကြောင်းရာပေး၍လည်း ပြုလုပ်နိုင်သည်။

အမျိုးအစား(၁)
အသည်းအပြင်ရှိ သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်ကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားပြီး သည်းခြေပြွန်နှင့် အူကို ပြန်၍ ဆက်သွယ်ပေးသည်။
အမျိုးအစား(၂)
သည်းခြေပြွန် အပြင်ဘက်မှ အောက်သို့ အညှာဖြင့် တွဲကျနေသော အရည်အိတ်ကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားပြီး ကျန်ရှိခဲ့သော အပေါက်ကို ပြန်၍ပိတ်ခြင်းဖြစ်သည်။
အမျိုးအစား(၃)
အူသိမ်အတွင်းနံရံသို့ ထွက်လာသော သည်းခြေပြွန်အရည်အိတ်ဖြစ်သည်။ အရည်အိတ်၏ အရွယ်အစားသည် (၃) စင်တီမီတာအောက်ဖြစ်ပါက အူသိမ်နံရံရှိ သည်းခြေရည်ထိန်းချုပ်ကြွက်သားကို ခွဲစိတ်ဖြတ်တောက်၍ ကုသခြင်းဖြစ်သည်။ အရည်အိတ်၏ အရွယ်အစားသည် (၃) စင်တီမီတာဖြစ်ပါက ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားရန် လိုသည်။
အမျိုးအစား(၄)
အသည်းအပြင်ရှိ သည်းခြေပြွန်ရည်အိတ်ကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားပြီး သည်းခြေပြွန်နှင့် အူကို ပြန်၍ ဆက်သွယ်ပေးသည်။ အသည်းအတွင်းရှိပြွန်များတွင် အရည်အိတ်ရှိပါက အသည်းတွင်း ကျောက်တည်ခြင်း၊ အသည်းအတွင်းရှိပြွန်များ ကျဥ်းမြောင်းခြင်းနှင့် အသည်းပြည်တည်နာဖြစ်ခြင်း များရှိပါက ဖြစ်နေသော အသည်းအစိတ်အပိုင်းကို ခွဲစိတ်ဖြတ်ထုတ်ရန် လိုသည်။ တချို့ လူနာများအတွက် အသည်းအစားထိုးကုသရန် လိုသည်။
အမျိုးအစား(၅)
အသည်းတွင် အမာရွတ်ဖြစ်သော နေရာပေါ်မူတည်၍ အသည်းအစိတ်အပိုင်း တစ်ခုလုံးကို ခွဲစိတ်ဖြတ်ထုတ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ အသည်းတစ်ခုလုံးနှင့် အသည်းသွေးပြန်ကြောဖိအားများလာပါက အသည်းအစားထိုးကုသရန် လိုအပ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

သည်းခြေပြွန်ရည်အိတ်တည်ခြင်းသည် မွေးရာပါ အခြေအနေတစ်ခု ဖြစ်သောကြောင့် ယေဘုယျအားဖြင့် ကြိုတင်ကာကွယ်ရန် နည်းလမ်းမရှိပါ။ ရောဂါလက္ခဏာများကို စောစီးစွာ သတိထားမိပါက ကုသမှုကို လျင်လျင်မြန်မြန်ရနိုင်ပြီး နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို လျော့နည်းနိုင်မည် ဖြစ်သည်။

References:

Boston Children’s Hospital. (n.d.). Choledochal cysts. Retrieved August 11, 2025, from https://www.childrenshospital.org/conditions/choledochal-cysts
Seattle Children’s. (n.d.). Choledochal cyst. Retrieved August 11, 2025, from https://www.seattlechildrens.org/conditions/choledochal-cyst/
Complications – Choledochal Cysts. (n.d.). Complications. Retrieved August 11, 2025, from https://choledochalcysts.com/complications/
Hoilat, G. J., & John, S. (2023). Choledochal cyst. StatPearls – NCBI Bookshelf. Retrieved August 11, 2025, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557762/
Tommolino, E., MD. (n.d.). Choledochal cysts Treatment & management: approach considerations, medical care, surgical care. Retrieved August 11, 2025, from https://emedicine.medscape.com/article/172099-treatment

Published: 26 August 2025