Hepatitis B vaccine (အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေး)

အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးသည် ခန္ဓာကိုယ်တွင် ရောဂါကို ကာကွယ်နိုင်သော ကိုယ်ခံစွမ်းအားပဋိပစ္စည်းကို ထုတ်ပေးခြင်းဖြင့် အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီ ရောဂါဖြစ်ပွားခြင်းနှင့် ကူးစက်ခြင်းကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ အသားဝါ ဘီ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် သွေးနှင့် ခန္ဓာကိုယ်မှထွက်သော အရည်များမှတစ်ဆင့် အသည်းရောင် ကူးစက်နိုင်ပြီး အသည်း‌ရောင်ရမ်းခြင်းမှသည် နာတာရှည် အသည်းခြောက်ခြင်း၊ အသည်းလုပ်ငန်းပျက်စီးခြင်းနှင့် အသည်းကင်ဆာ‌ရောဂါဖြစ်ပေါ်သည်အထိ ပြင်းထန်နိုင်သောရောဂါဖြစ်သည်။ အသည်း‌ရောင်အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးထိုးခြင်းသည် ထိုရောဂါများကို ဖြစ်စေသည့် အသည်း‌ရောင်အသားဝါ ဘီပိုးကို ကာကွယ်ရန် အထိရောက်ဆုံးသောနည်းလမ်းဖြစ်သည်။

ကာကွယ်ဆေးအမျိုးအစားများ

အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမျက်နှာပြင်ရှိ ပဋိလှုံ့ပစ္စည်း၏ ပရိုတင်းဖြင့် ပြုလုပ်ထားသည်။ အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးထုတ်လုပ်ရာတွင် အသည်း‌ရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးတစ်မျိုးတည်းသာ ပါဝင်သည့်ဆေးများ ထုတ်လုပ်သကဲ့သို့ အခြားရောဂါကာကွယ်ဆေးများနှင့် ပေါင်းစပ်ထုတ်လုပ်ထားသော ကာကွယ်ဆေးများလည်းရှိသည်။

• အသည်း‌ရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးတစ်မျိုးတည်းသာ ပါဝင်သည့်ဆေးများ – ဥပမာ
  • Engerix- B
  • Heplisav – B
  • Recombivax HB စသည်တို့ဖြစ်သည်။
• အခြားသော ကာကွယ်ဆေးများနှင့် ပေါင်းစပ်ထုတ်လုပ်ထားသော ကာကွယ်ဆေးများ – ဥပမာ
  • ငါးမျိုးစပ်ကာကွယ်ဆေး (ဆုံဆို့၊ မေးခိုင်၊ ကြက်ညှာ၊အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီ ဦးနှောက်အမြှေးရောင်နှင့် အဆုတ်ရောင် – DTwP-HepB-Hib 5 in 1 combination vaccine)
  • အသည်းရောင်အသားဝါ အေပိုး နှင့် ဘီပိုးကို ပေါင်းစပ်ထုတ်လုပ်ထားသော ကာကွယ်ဆေး (Twinrix)

ဆေးသယ်ဆောင်သိမ်းဆည်းပုံ

ကာကွယ်ဆေးများအား သေချာစွာထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် ကိုင်တွယ်ခြင်းသည် ကာကွယ်ဆေးများ အာနိသင်အပြည့်အဝ ရရှိရေးအတွက် အလွန်အရေးကြီးသည်။

လိုက်နာရမည့်အချက်များမှာ –

1. အပူချိန်ထိန်းသိမ်းခြင်း
   • သိုလှောင်အပူချိန် ၂°C မှ ၈°C
   • အေးခဲခြင်းကို ရှောင်ပါ
2. အလင်းနှင့်ထိတွေ့မှု
   • မူလအလုံပိတ်ဘူးအတိုင်းသိမ်းဆည်းပါ
   • နေရောင်ခြည်၊ အလင်းရောင်နှင့် တိုက်ရိုက်ထိတွေ့ခြင်းမှ ကာကွယ်ပါ
3. အခြားသတိပြုရန်အချက်များ
   • သက်တမ်းကုန်ဆေးများကို အသုံးမပြုရ
   • အရောင်ပြောင်းနေသော၊ အနည်ထိုင်နေသော ဆေးများကို စွန့်ပစ်ပါ
   • ဆေးထိုးအပ်နှင့်ဆေးထိုးပြွန်သန့်ရှင်းမှုရှိစေရန်ဂရုစိုက်ပါ။

ဆေးထိုးရန်လိုအပ်သည့် အခြေအနေများ

ကမ္ဘာပေါ်ရှိကျန်းမာရေးအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ကျန်းမာရေးပညာရှင်များမှ အောက်ဖော်ပြပါသူများတွင် အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေး ထိုးသင့်သည်ဟု သတ်မှတ်ထားသည်။

• ကလေးနှင့်ဆယ်ကျော်သက်များ
  • မွေးကင်းစမှအသက်တစ်နှစ်အထိ ကလေးများအားလုံး (မွေးကင်းစကလေးများ မွေးပြီး ၂၄ နာရီအတွင်းထိုးသင့်သည်)
  • အသက် (၁) နှစ်မှ (၁၉) နှစ် – ယခင်က ကာကွယ်ဆေးမထိုးရသေးသူများ
• လူကြီးများ
  • အသက် (၁၉) နှစ် မှ (၅၉) နှစ် – ယခင်က ကာကွယ်ဆေးမထိုးရသေးသူများ
  • အသက် (၆၀) နှစ်နှင့်အထက်တွင် ရောဂါပိုးကူးစက်နိုင်ခြေများသူများ
  • မှတ်ချက် – အသက် (၆၀) နှင့်အထက်တွင် ကူးစက်နိုင်ခြေမများသော်လည်း ဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ပြီး ကာကွယ်ဆေးထိုးနိုင်သည်။

အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီ ရောဂါပိုး ကူးစက်နိုင်ခြေများသူများမှာ_

• အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီ ရောဂါပိုးရှိသော မိခင်မှ မွေးဖွားသည့် ကလေးများ
• လတ်တလော သို့မဟုတ် ယခင်က အသည်းရောင်အသားဝါ စီ ရောဂါရှိသူများ
• အိတ်ချ်အိုင်ဗွီရောဂါရှိသူများ
• အပ်များကို မျှဝေသုံးစွဲ၍ မူးယစ်ဆေးဝါးများကို အကြောထဲထိုးသူများ
• လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်သော ရောဂါဖြစ်ဖူးသူများ သို့မဟုတ် လိင်ဆက်ဆံဖော်များသူများ
• လိင်တူဆက်ဆံသူများ
• အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီ ရောဂါပိုးရှိသူနှင့် လိင်ဆက်ဆံသူများ
• အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီ ရောဂါပိုးရှိသူနှင့် တစ်အိမ်တည်း အတူနေသူများ
• ကျောက်ကပ်ဆေးနေရသောသူများ၊ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါအစားထိုးကုသမှု ခံယူထားသူများ
• မကြာခဏ သွေးသွင်းရန် လိုအပ်သူများ
• တက်တူးထိုးသူများ
• ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ ဖြစ်ကြသည်။

ဆေးထိုးရမည့် အချိန်နှင့်အသက်အရွယ်

ဆေးထိုးရမည့်အချိန်နှင့် ဆေးထိုးရမည့် အကြိမ်အရေအတွက်သည် ကလေးနှင့်လူကြီးတွင် အောက်ပါအတိုင်း ကွာခြားသည်။

လူကြီးများတွင်

ကာကွယ်ဆေးစတင်ထိုးသည့်ရက်ကို ပထမအကြိမ်သတ်မှတ်၍ နောက်တစ်လအကြာတွင် ဒုတိယတစ်ကြိမ်နှင့် ခြောက်လအကြာတွင် တတိယတစ်ကြိမ် စုစုပေါင်း (၃) ကြိမ်ထိုးရန် လိုအပ်သည်။ ကိုယ်ခံအားလျင်မြန်စွာ ရလိုသူများအတွက် ကာကွယ်ဆေးကို တစ်လခြား တစ်ကြိမ်စီဖြင့် (၃) လဆက်တိုက်ထိုးပြီးနောက် တစ်နှစ်အကြာတွင် ကာကွယ်ဆေး ထပ်မံထိုးပေးနိုင်သည်။

ကလေးငယ်များတွင်

မွေးကင်းစကလေးများသည် ဘီပိုးကာကွယ်ဆေး ကို သုံးကြိမ် (သို့မဟုတ်) လေးကြိမ် (အခြားကာကွယ်ဆေးများနှင့် ပေါင်းစပ်ထားပါက) ထိုးရန် လိုအပ်သည်။ မွေးပြီးပြီးချင်း (၂၄) နာရီအတွင်း၌ အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေး သီးသန့်တစ်မျိုးတည်းကို ပထမအကြိမ်ထိုးရန် လိုအပ်သည်။ ထို့နောက် အသက် (၂) လ၊ အသက် (၄) လနှင့် အသက် (၆) လတို့တွင် အသည်း‌ရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးပါဝင်သော ငါးမျိုးစပ်ကာကွယ်ဆေးကို စုစုပေါင်း (၃)ကြိမ် ဆက်လက်ထိုးပေးရန် လိုအပ်သည်။ အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် မွေးပြီးပြီးချင်း (၂၄) နာရီအတွင်း မထိုးဖြစ်ပါကလည်း အသက် (၂) လ၊ (၄) လနှင့် (၆) လတို့တွင် ငါးမျိုးစပ်ကာကွယ်ဆေးကို စုစုပေါင်း (၃) ကြိမ် ထိုးပေးခြင်းဖြင့် ကာကွယ်နိုင်သည်။

မိခင်တွင် ဘီပိုးရှိပါက ကလေးမွေးဖွားပြီး (၁၂) နာရီအတွင်း မွေးကင်းစကလေးအား ဘီပိုးကိုချက်ချင်းတိုက်ထုတ်နိုင်သော အထူးပဋိပစ္စည်း (Hepatitis B Immune Globulin – HBIG) နှင့် ပထမအကြိမ်ကာကွယ်ဆေးကိုတွဲ၍ ထိုးပေးရမည်။ ထို့နောက် အသက် (၂) လ၊ အသက် (၄) လနှင့် အသက် (၆) လတို့တွင် ပုံမှန်ကလေးများအတိုင်း ငါးမျိုးစပ်ကာကွယ်ဆေးကို စုစုပေါင်း (၃) ကြိမ် ထပ်မံထိုးပေးနိုင်သည်။ ကလေးအသက် (၉-၁၂) လတွင် ဘီပိုးနှင့် ပဋိပစ္စည်း (HBsAg, Anti-HBs Ab) ပြန်လည်စစ်ဆေးပြီး လိုအပ်ပါက ကာကွယ်ဆေး ပြန်လည်ထိုးရနိုင်သည်။

အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို ထိုးရာတွင် ကလေး၏အသက်အရွယ်အပေါ်တွင် မူတည်၍ လက်မောင်း (သို့မဟုတ်) ပေါင်ရှိ ကြွက်သားနေရာများတွင် ထိုးနှံနိုင်သည်။ လူကြီးများ၌ လက်မောင်း ကြွက်သားအတွင်းသို့ ထိုးပေးနိုင်သည်။ အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို တင်ပါးတွင် ထိုးခြင်းသည် ကာကွယ်ဆေး၏ အာနိသင်ကို လျော့ကျစေပြီး အာရုံကြော (Sciatic nerve injury) ထိခိုက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သောကြောင့် တင်ပါးတွင် ဆေးထိုးခြင်း လုံးဝမပြုလုပ်ရပါ။

ဆေး၏အကျိုးအာနိသင်

အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးထိုးပြီးနောက် ခန္ဓာကိုယ်တွင် ထွက်ရှိလာသော ပဋိပစ္စည်းပမာဏ (anti-HBs antibody)သည် 10 IU/L နှင့်အထက် ထွက်လာသောအခါ ရောဂါကာကွယ်နိုင်သော ကိုယ်ခံစွမ်းအားကို ရရှိသည်။

ပထမအကြိမ် ကာကွယ်‌ဆေးထိုးပြီးသည့်အချိန်တွင် ရောဂါကာကွယ်နိုင်သည့် ကိုယ်ခံစွမ်းအားသည် (၁၆) ရာခိုင်နှုန်း မှ (၄၀) ရာခိုင်နှုန်းအထိ စတင်ရရှိနိုင်သည်။ ဒုတိယအကြိမ် ဆက်လက်ဆေးထိုးခြင်းဖြင့် ကာကွယ်နိုင်စွမ်းအားကို သိသိသာသာ မြင့်တက်လာစေပြီး တတိယအကြိမ်မြောက်ထိုးသည့် ကာကွယ်ဆေးသည် ထပ်ဆောင်းထိုးဆေးအနေဖြင့် လုပ်ဆောင်ပေးသည်။ ဤသို့ဖြင့် ကာကွယ်နိုင်စွမ်းအားကို (၉၅) ရာခိုင်နှုန်းထိ မြင့်တက်လာစေပြီး ခန္ဓာကိုယ်တွင်း ကိုယ်ခံစွမ်းအားကို ဖြစ်ပေါ်စေသည့် ပဋိပစ္စည်းပမာဏကို ပိုမိုမြင့်တက်စေသည့်အပြင် ထိုပဋိပစ္စည်းများကို ပိုမိုကောင်းမွန်စွာ ကြာရှည်ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် လုပ်ဆောင်ပေးသည်။

သို့သော် ကာကွယ်ဆေးထိုးပြီးသူများ၏ (၅) ရာခိုင်နှုန်း မှ (၁၀) ရာခိုင်နှုန်းခန့်သည် ကာကွယ်ဆေးကို တုံပြန်မှုမရှိသူများဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ကာကွယ်ဆေးကို တုံပြန်မှု ရှိမရှိ သိရှိနိုင်ရန် နောက်ဆုံးအကြိမ် ကာကွယ်ဆေးထိုးပြီးနောက် တစ်လ မှ နှစ်လခန့်အကြာတွင် သွေးတွင်းရှိ ပဋိပစ္စည်းပမာဏ (anti-HBs Ab level) ကို တိုင်းတာကြည့်နိုင်သည်။ ထိုအချိန်တွင် သွေးတွင်းပဋိပစ္စည်းပမာဏသည် 10 IU/ L နှင့်အထက် ဖြစ်ပါက ရောဂါကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သော ကိုယ်ခံစွမ်းအားရရှိနေပြီဖြစ်သောကြောင့် သွေးတွင်း ပဋိပစ္စည်းပမာဏကို ပုံမှန်အားဖြင့် နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံတိုင်းတာရန် မလိုအပ်ပါ။

အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို အကြိမ်ရေ အပြည့်အဝထိုးထားပါက ကာကွယ်ဆေးကို တုံ့ပြန်မှုရရှိသူများ၏ (၉၀) ရာခိုင်နှုန်းကျော်တွင် အနည်းဆုံး အနှစ် (၂၀-၃၀)ခန့် ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို ကျန်းမာရေးကောင်းသူ အများစုတွင် ပုံမှန်အားဖြင့် ထပ်ဆောင်းကာကွယ်ဆေး (Booster doses) များထိုးရန် မလိုအပ်ပါ။ သို့သော် အခါအားလျော်စွာ သွေးတွင်းပဋိပစ္စည်းပမာဏကို ထပ်မံစစ်ဆေး၍ 10 IU/L အောက်ကျဆင်းနေပါက ထပ်ဆောင်းကာကွယ်ဆေး ထိုးပေးရန် လိုအပ်သော အခြေအနေများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

လူကြီးများတွင်

• အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် ခုခံအားကျဆင်းသူများ (Immunocompromised persons)
• နာတာရှည်ကျောက်ကပ်ရောဂါ ခံစားနေရသူများ (Chronic renal disease)

ကလေးငယ်များတွင်

• အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုးရှိသော မိခင်မှ မွေးဖွားသော ကလေးများ (Infants born to HBsAg (+)mother)
• ကိုယ်ခံအားကျဆင်းသူများ (Immunocompromised persons) နှင့်
• ကျောက်ကပ်ပုံမှန်ဆေးနေရသူများ (Hemodialysis patients) တို့ဖြစ်ကြသည်။

ကာကွယ်ဆေးကို တုံ့ပြန်မှုမရှိသူများ (Vaccine non-responder)

ကာကွယ်ဆေးထိုးပြီးနောက် အထက်တွင် ဖော်ပြထားသော ကာကွယ်ဆေး၏ အကျိုးအာနိသင်ကို မရရှိသူများအား ကာကွယ်ဆေးကို တုံ့ပြန်မှုမရှိသူများဟု ခေါ်သည်။

ကာကွယ်ဆေးတုံ့ပြန်မှု မရရှိသူများတွင် အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးကို နောက်ထပ် (၃) ကြိမ် ထပ်မံထိုးပေးခြင်းဖြင့် (၅၀) ရာခိုင်နှုန်းခန့်တွင် တုံ့ပြန်မှုရရှိနိုင်သည်။ ထို့ပြင် တုံ့ပြန်မှုမရှိသူများတွင် ကာကွယ်ဆေး၏ အကျိုးအာနိသင် ရရှိ‌အောင် ပြုလုပ်နိုင်သော အခြားနည်းလမ်းများလည်း ရှိသည်။

• အသည်း‌ရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးထိုးသည့် ဆေးပမာဏကို နှစ်ဆတိုး၍ (၃) ကြိမ် (သို့မဟုတ်) (၄) ကြိမ် ထပ်မံထိုးခြင်း
• ကာကွယ်ဆေးကို အရေပြားအောက်သို့ ထိုးပေးခြင်း
• အသစ်ထုတ်လုပ်ထားသော ကာကွယ်ဆေး အမျိုးအစားများကို အသုံးပြုခြင်းတို့ဖြစ်ကြသည်။

ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ

ယေဘုယျအားဖြင့် အသည်းရောင် အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးသည် အန္တရာယ်ကင်းသော ကာကွယ်ဆေးအမျိုးအစားဖြစ်ပြီး ပြင်းထန်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ အလွန်အဖြစ်နည်းသည်။

ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော သာမန်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများမှာ_

• ဆေးထိုးသောနေရာတွင် နာခြင်း၊ နီရဲခြင်း၊ ရောင်ခြင်း
• ကိုယ်အပူချိန်တက်ခြင်း
• ခေါင်းကိုက်ခြင်း
• နုံးနယ်ခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။

အချုပ်အားဖြင့်ဆိုရသော် အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီပိုး ကာကွယ်ဆေးသည် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးနည်းပြီး အန္တရာယ်ကင်း၍ စိတ်ချစွာ ထိုးနှံနိုင်သောဆေးဖြစ်သည်။ ကာကွယ်ဆေးကို သတ်မှတ်ထားသည့်အတိုင်း စနစ်တကျထိုးနှံပါက ရောဂါကာကွယ်နိုင်သော ကိုယ်ခံစွမ်းအား အပြည့်အဝရရှိစေသောဆေးဖြစ်သည်။

References:

1. Vaccines provided by the VFC program. (2024). Vaccines for Children Program. Retrieved December 19, 2024, from https://www.cdc.gov/vaccines-for-children/hcp/vaccines-provided/?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/vaccines/programs/vfc/providers/resolutions.html
2. Hepatitis B vaccine. (2025). Hepatitis B. Retrieved December 19, 2024, from https://www.cdc.gov/hepatitis-b/vaccination/index.html
3. Immunization Action Coalition. (n.d.). Hepatitis B facts: Testing and vaccination. Immunize.org. Retrieved December 19, 2024, from https://www.immunize.org/clinical/a-z/hepb-facts-testing-vaccination/
4. Hepatitis B is preventable with safe and effective vaccines. (n.d.). Retrieved December 19, 2024, from https://www.who.int/southeastasia/activities/hepatitis-b-is-preventable-with-safe-and-effective-vaccines
5. Public Health Agency of Canada. (2024). Hepatitis B vaccines: Canadian Immunization Guide. Canada.ca. Retrieved December 19, 2024, from https://www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/canadian-immunization-guide-part-4-active-vaccines/page-7-hepatitis-b-vaccine.html
6. Global Hepatitis Report. (2017). Training workshop on screening, diagnosis and treatment of hepatitis B and C. Retrieved December 19, 2024, from https://cdn.who.int/media/docs/default-source/searo/hiv-hepatitis/training-modules/01b-overview-viral-hepatitis-southeast-asia-region-jan-2020.pdf?sfvrsn=b392d166_2

Published: 24 April 2024