Wilson Disease (ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း ကြေးနီဓာတ်စုပုံသောရောဂါ)

Wilson Disease ဆိုသည်မှာ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ ပိုလျှံနေသော ကြေးနီဓာတ်များကို ပြင်ပသို့ စွန့်ပစ်ဖယ်ရှားခြင်း မပြုနိုင်ခြင်းကြောင့် ကြေးနီဓာတ်စုပုံလာသော ရောဂါအမျိုးအစားတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းကြောင့် အသည်း၊ ဦးနှောက်၊ မျက်လုံးနှင့် အခြားကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများတွင် ကြေးနီဓာတ်စုပုံမှုများဖြစ်လာသည်။ ကျန်းမာစွာနေထိုင်နိုင်ရန်အတွက် ကြေးနီဓာတ်ပမာဏသည် ခန္ဓာကိုယ်အတွက် ပမာဏအနည်းငယ် လိုအပ်သော်လည်း ပမာဏများခြင်းသည် အန္တရာယ်ဖြစ်စေသည်။ ကုသမှုမရရှိပါက ကြေးနီဓာတ်ပမာဏ အလွန်များလာပြီး အသက်အန္တရာယ်ထိခိုက်သည်အထိ ဖြစ်နိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ခန္ဓာကိုယ်တွင်း ကြေးနီဓာတ်စုပုံသောရောဂါသည် မိဘဘိုးဘွားများမှတစ်ဆင့် သားသမီးများထံသို့ မျိုးရိုးလိုက်သော (Autosomal recessive) ရောဂါတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ လူအယောက် ၃၀၀၀၀ တွင် ၁ ယောက် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည်။ မိဘထံမှ သားသမီးထံသို့ လက်ဆင့်ကမ်းဖြစ်ပေါ်သောကြောင့် မိဘနှစ်ဦးစလုံးမှ ပုံမှန်မဟုတ်သော မျိုးဗီဇပါရှိမှသာ ကလေးတွင် ရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည်။ မိဘတစ်ဦးထံမှ ပုံမှန်မဟုတ်သော မျိုးဗီဇတစ်ခုသာ လက်ခံရရှိပါက ရောဂါသယ်ဆောင်သူ (Disease Carrier) ဖြစ်လာသည်။

ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း ကြေးနီဓာတ်စုပုံသောရောဂါသည် ATP7B မျိုးဗီဇတွင် ချို့ယွင်းပြောင်းလဲမှုများကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ ထိုမျိုးဗီဇသည် ခန္ဓာကိုယ်မှ ပိုလျှံသောကြေးနီဓာတ်များကို ဖယ်ရှားရန်အတွက် အရေးပါသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် အသည်းသည် ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း ပိုလျှံနေသော ကြေးနီဓာတ်များကို သည်းခြေတွင် သိုလှောင်ထားသည်။ သည်းခြေရည်များသည် ကြေးနီဓာတ်အပါအဝင် အခြားအဆိပ်အတောက်များနှင့် စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများကို အစာခြေလမ်းကြောင်းမှတစ်ဆင့် ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပသို့ စွန့်ထုတ်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်တွင်း ကြေးနီဓာတ်စုပုံသောရောဂါရှိပါက အသည်းသည် ကြေးနီဓာတ်များကို မစွန့်ပစ်နိုင်တော့ဘဲ အသည်းတွင် စုပုံလာပြီး အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ အသည်းပျက်စီးခြင်းကိုဖြစ်စေသည်။ ထို့ပြင်ကြေးနီဓာတ်များသည် သွေးကြောများအတွင်းသို့ ရောက်သွားပြီး အခြားခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းများ (ဥပမာ _ မျက်စိ၊ ဦးနှောက်) ၌ပါ စုပုံလာပြီး ထိုကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများပျက်စီးခြင်းကို ဖြစ်စေသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရောဂါလက္ခဏာများသည် ထိခိုက်မှုရှိသည့် အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းပေါ် မူတည်၍ လူတစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး တူညီမှုမရှိပါ။ မွေးရာပါအခြေအနေတစ်ခုဖြစ်သော်လည်း မွေးမွေးချင်း လက္ခဏာမပြဘဲ အသည်း၊ ဦးနှောက်၊ မျက်စိနှင့် အခြားအင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းများတွင် ကြေးနီဓာတ်များ စုပုံလာပြီးနောက်ပိုင်းမှသာ လက္ခဏာပြလေ့ရှိသည်။ ထိုရောဂါရှိသူများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် အသက် (၆)နှစ် မှ (၂၀)အတွင်း လက္ခဏာများ ပေါ်လေ့ရှိသည်။ သို့သော် တစ်ခါတစ်ရံတွင် အသက် (၄၀) ခန့်မှ လက္ခဏာပေါ်သည်များလည်းရှိသည်။ တွေ့နိုင်သောလက္ခဏာများမှာ_

1. အသည်းဆိုင်ရာ ရောဂါလက္ခဏာများ
   တစ်ခါတစ်ရံ အသည်းရောင်ရမ်းခြင်းလက္ခဏာများနှင့် ရုတ်တရက်အသည်းပျက်စီးခြင်းလက္ခဏာများ ခံစားရတတ်သည်။ ၄င်းတို့မှာ_
   • အလွန်အမင်းနုံးချည့်ခြင်း
   • ပျို့ခြင်း၊ အန်ခြင်း
   • အစားအသောက်ပျက်ခြင်း
   • အားနည်းခြင်း
   • အကြောင်းရင်းမရှိဘဲ ကိုယ်အလေးချိန် ကျဆင်းခြင်း
   • အသားယားခြင်း
   • ဗိုက်နာခြင်း
   • ဆီးအရောင်ရင့်ခြင်း
   • ဝမ်းအရောင်ဖျော့ခြင်း
   • အသားဝါခြင်း
   • ရေဖျဥ်းစွဲခြင်း
   • ခြေထောက်ဖောရောင်ခြင်း
   • အသည်းရောင်ခြင်း၊ ဘေလုံးရောင်ခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်။
2. အာရုံကြောဆိုင်ရာလက္ခဏာများ
   ကြေးနီဓာတ်များသည် ဦးနှောက်နှင့် အာရုံကြောတွင် စုလာပါက အောက်ပါလက္ခဏာများကို ဖြစ်စေသည်။
   • အပြုအမူပြောင်းလဲခြင်း
   • ကြွက်သားများ တောင့်တင်းခြင်း
   • လက်တုန်ခြင်း၊ ထိန်းချုပ်၍မရသော လှုပ်ရှားမှုများဖြစ်ခြင်း
   • ကြွက်သားများ အားနည်းခြင်း
   • အစာမျိုချရခက်ခဲခြင်း
   • စကားပြောရာတွင် ခက်ခဲခြင်း
   • လမ်းလျှောက်ရာတွင် ခက်ခဲခြင်း၊ ဟန်ချက်မထိန်းနိုင်ခြင်း
   • အနုစိတ်ကြွက်သားလုပ်ဆောင်မှုများ ကျဆင်းခြင်း (Decreased fine motor abilities)
   • တက်ခြင်းစသည်တို့ဖြစ်သည်။
3. စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာပြဿနာများ
   ကြေးနီဓာတ်များသည် ဦးနှောက်နှင့် အာရုံကြောတွင် စုလာပါက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြောင်းလဲမှုများကိုလည်း ဖြစ်စေသည်။
   • စိုးရိမ်ပူပန်မှုများခြင်း
   • စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း
   • စိတ်ဖောက်ပြန်ခြင်း
   • ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေး အပြုအမူ ပြောင်းလဲခြင်း
   • မှတ်ဉာဏ်လျော့နည်းလာခြင်းတို့ ဖြစ်စေသည်။
4. မျက်စိပြဿနာများ
   ကြေးနီဓာတ်များသည် မျက်လုံးတွင်စုလာပါက မျက်ကြည်လွှာပတ်လည်တွင် အစိမ်းရောင်၊ ရွှေရောင် သို့မဟုတ် အညိုရောင်ရှိသော ကွင်းများ (Kayser-Fleischer rings) ပေါ်လာသည်။ အာရုံကြောဆိုင်ရာလက္ခဏာရှိသူများအနက် ၁၀ ယောက်တွင် ၉ ယောက်ကျော်သည် Kayser-Fleischer rings များတွေ့နိုင်သည်။ သို့သော် အသည်းရောဂါလက္ခဏာရှိသူများတွင်မူ ၁၀ ယောက်တွင် ၆ ယောက်ခန့်သာ Kayser-Fleischer rings များရှိကြသည်။
5. အခြားလက္ခဏာများ
   • သွေးနီဥများပြိုကွဲခြင်းကြောင့် သွေးအားနည်းခြင်း
   • အရိုးအဆစ်ဆိုင်ရာပြဿနာများ _ အဆစ်ရောင်ခြင်း၊ အရွယ်မတိုင်မီအရိုးပွခြင်း
   • နှလုံးပြဿနာများ _ နှလုံးကြွက်သားများ ထိခိုက်သောရောဂါ၊ နှလုံးခုန်စည်းချက် မမှန်ခြင်း
   • ကျောက်ကပ်ပြဿနာများ _ ကျောက်တည်ခြင်း၊ ကျောက်ကပ်ပြွန်ပြဿနာများကြောင့် အက်ဆစ်ဓာတ်နှင့် သတ္တုဓာတ်များ မူမမှန်ခြင်း (renal tubular acidosis)
   • ရာသီမမှန်ခြင်း၊ မျိုးမပွါးနိုင်ခြင်း၊ မကြာခဏကိုယ်ဝန်ပျက်ကျခြင်းများ စသည်တို့ဖြစ်နိုင်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

များစွာသော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို ဖြစ်စေသော်လည်း စောစီးစွာသိရှိ၍ အချိန်မီကုသမှု ရယူပါက နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို လျော့နည်းစေနိုင်သည်။ အဖြစ်များသော ‌နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများမှာ ရုတ်တရက် အသည်းပျက်စီးခြင်း၊ အသည်းခြောက်ခြင်း၊ နာတာရှည်အသည်းရောဂါဖြစ်ခြင်း၊ အသည်းကင်ဆာ (Liver cancer) ဖြစ်နိုင်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ အသည်းပျက်စီးခြင်း၏ နောက်ဆက်တွဲအနေဖြင့် အစာရေမျိုပြွန်သွေးကြောဖောင်းများမှ သွေးထွက်ခြင်း၊ သွေးခဲခြင်းလုပ်ငန်းဆိုင်ရာ ပုံမမှန်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း၊ အသည်းလုပ်ငန်း ပျက်စီး၍ အဆိပ်အတောက်များ ဦးနှောက်တွင် စုပုံလာခြင်းကြောင့် ကယောင်ကတမ်းဖြစ်ခြင်း၊ စိတ်အာရုံထွေပြားခြင်း (Hepatic encephalopathy)၊ အသည်းလုပ်ငန်းပျက်စီးခြင်းကြောင့် နောက်ဆက်တွဲ ကျောက်ကပ်လုပ်ငန်းပါ ပျက်စီးခြင်း (Hepatorenal syndrome) စသည့်လက္ခဏာများကို တွေ့နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊​ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

Wilson disease သည် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများစွာကို ထိခိုက်သောရောဂါဖြစ်သောကြောင့် ထိုရောဂါဟု သံသယရှိပါက ရောဂါဖြစ်ပေါ်နိုင်သည့် နေရာအားလုံးကို စစ်ဆေးရှာဖွေရန်၊ စောစီးစွာကုသမှုပေးရန် အရေးကြီးသည်။ သက်ဆိုင်ရာဆရာဝန်မှ ရောဂါရာဇဝင်မေးမြန်းခြင်း၊ အသေးစိတ်စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်းအပြင် မိသားစုတွင် ရောဂါဖြစ်သူများ ရှိမရှိ မေးမြန်းမည်ဖြစ်သည်။ ထို့နောက် Wilson disease ဖြစ်ကြောင်း အတည်ပြုနိုင်ရန်နှင့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ရှိမရှိကို သိရှိနိုင်ရန် အောက်ပါစမ်းသပ်စစ်ဆေးမှုများ ဆက်လက်ပြုလုပ်နိုင်သည်။

• ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း
  • သွေးစစ်ဆေးခြင်း
    • Ceruloplasmin
      ceruloplasmin ဟုခေါ်သော ပရိုတင်းသည် သွေးအတွင်းရှိ ကြေးနီဓာတ်များကို သယ်ဆောင်ပေး၍ စွန့်ထုတ်မည့်နေရာသို့ ပို့ဆောင်သည်။ Wilson disease ရှိသူများတွင် ထို ceruloplasmin ပမာဏသည် နည်းနေလေ့ရှိသည်။
    • ကြေးနီဓာတ် (serum copper level) – ပုံမှန်ပမာထက် များနေနိုင်သကဲ့သို့ နည်းနေခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်သည်
    • အသည်းဓာတ်များစစ်ဆေးခြင်း – အသည်းထိခိုက်မှုရှိလာသည့်အခါတွင် အသည်းအင်ဇိုင်းများ မြင့်တက်နေနိုင်သည်
    • Complete blood count (CBC) – သွေးအားနည်းခြင်း ရှိမရှိကို သိရှိနိုင်သည်
    • မျိုးဗီဇစစ်ဆေးခြင်း – Wilson disease ကိုဖြစ်စေသည့် ပုံမှန်မဟုတ်သော မျိုးဗီဇကို စစ်ဆေးနိုင်သည်
  • ဆီးစစ်ဆေးခြင်း
    • ၂၄ နာရီဆီးစစ်ဆေးခြင်း
      ၂၄ နာရီအတွင်းသွားသည့် ဆီးထဲရှိ ကြေးနီဓာတ်ပမာဏကို စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။ ပုံမှန်ထက် များနေနိုင်သည်။
• အသည်းအသားစယူစစ်ဆေးခြင်း (Liver biopsy)
  လိုအပ်လျှင် အသည်းအသားစယူစစ်ဆေးနိုင်သည်။ အသည်းမှသေးငယ်သော အစိတ်အပိုင်းကိုယူ၍ အဏုကြည့်မှန်ပြောင်းအောက်တွင် စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။
• အလင်းတန်းကျဉ်းမှန်ပြောင်းအသုံးပြု စစ်ဆေးခြင်း (Slit-lamp examination)
  ပြင်းအားများသော အလင်းရောင်ကိုအသုံးပြု၍ အဏုကြည့်မှန်ပြောင်းဖြင့် Kayser-Fleischer ring ကို ကြည့်ခြင်းဖြစ်သည်။
• ပုံရိပ်ဖော်စစ်ဆေးမှုများ
  လိုအပ်ပါက ဓာတ်မှန် (X-ray) ရိုက်ခြင်း၊ ကွန်ပျူတာဓာတ်မှန် (CT scan) ရိုက်ခြင်း၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန် (MRI) ရိုက်ခြင်း၊ များကို ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ကုသခြင်း

ဤရောဂါသည် ခန္ဓာကိုယ်၏ အစိတ်အပိုင်းအမျိုးမျိုးကို ထိခိုက်နိုင်သောကြောင့် သက်ဆိုင်ရာဆေးပညာရှင်များ စုပေါင်းညှိုနှိုင်းကုသရန် လိုအပ်သည်။ ဤအဖွဲ့တွင် အောက်ပါကဲ့သို့သော ကျန်းမာရေးပညာရှင်များ ပါဝင်သည်။

• ကလေးအထူးကု (Pediatrician)
• ဦးနှောက်အာရုံကြောအထူးကုဆရာဝန် (Neurologist)
• အသည်းအထူးကု (Hepatologist)
• မျက်စိအထူးကု (Ophthalmologist)
• မျိုးဗီဇဆိုင်ရာ အထူးကု (Geneticist)
• ပြန်လည်သန်စွမ်းရေးကုထုံးပညာရှင်များ (Physiotherapists, occupation therapists)

ကုသမှု၏ ရည်ရွယ်ချက်သည် ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ ကြေးနီဓာတ်ပမာဏကို လျှော့ချရန်၊ ကြေးနီဓာတ်များ ပြန်လည်စုပုံလာမှုကို ကာကွယ်ရန်၊ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါပျက်စီးမှုများကို ကာကွယ်ရန်နှင့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ ကောင်းစွာအလုပ်မလုပ်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော ရောဂါလက္ခဏာများကို ကုသရန်တို့ဖြစ်သည်။ ကုသမှုများတွင် ဆေးဝါးများဖြင့် ကုသခြင်း၊ စားသောက်မှုပုံစံ ပြောင်းလဲခြင်း၊ ခွဲစိတ်ကုသခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။

• ဆေးဝါးများဖြင့်ကုသခြင်း
  • ကြေးနီဓာတ်ချေဖျက်ဆေးများ (Copper Chelating Agents)
    ကြေးနီဓာတ်ချေဖျက်ဆေးများသည် ခန္ဓာကိုယ်မှ ကြေးနီဓာတ်များကို ဖယ်ရှားပေးသည်။ အမျိုးအစားများမှာ Penicillamine နှင့် Trientine တို့ဖြစ်သည်။
  • Penicillamine
    ကြေးနီဓာတ်ချေဖျက်ဆေးတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ အရေပြားနှင့် ကျောက်ကပ်ပြဿနာများ အပါအဝင် ပြင်းထန်သော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို ဖြစ်စေသောကြောင့် ဆရာဝန်၏ ညွှန်ကြားချက်ဖြင့်သာ သောက်သင့်သည်။
  • Trientine
    အခြားသော ကြေးနီဓာတ်ချေဖျက်ဆေးတစ်မျိုးဖြစ်၍ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်မှု နည်းပါးသည်။ သို့သော် သောက်သုံးချိန်တွင် အာရုံကြောလက္ခဏာများ ပိုဆိုးခြင်းကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
  • အခြားသောဆေးများ
    • ဇင့်ဓာတ် (Zinc)
      ဇင့်သည် ကြေးနီဓာတ်များ အူမှစုပ်ယူခြင်းကို ကာကွယ်ပေးသည်။ ခန္ဓာကိုယ်မှပိုနေသော ကြေးနီဓာတ်များကို ဖယ်ရှားကုသပြီးနောက် ဇင့်ကို ပုံမှန်အခြေအနေကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ရန် ရေရှည်ထိန်းသိမ်းကုသမှု (maintenance therapy) အနေဖြင့် ဆက်လက်ပေးနိုင်သည်။ ရောဂါလက္ခဏာ မရှိသေးသောသူများ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်များနှင့် ကလေးများတွင်လည်း ပေးနိုင်သည်။
• ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
  အသည်းပျက်စီးခြင်း ပြင်းထန်ပါက အသည်းအစားထိုးကုသခြင်း (Liver transplant) ပြုလုပ်ရနိုင်သည်။ အသည်းအစားထိုးကုသရာတွင် ခွဲစိတ်အထူးကုဆရာဝန်မှ ရောဂါဖြစ်နေသည့် အသည်းကို ဖယ်ရှား၍ အလှူရှင်ထံမှ အသည်းဖြင့် အစားထိုးခြင်းဖြစ်သည်။
• စားသောက်မှုပုံစံပြောင်းလဲခြင်း
  ကြေးနီဓာတ်ပါဝင်မှုများသော အစားအစာများစားခြင်းကို ရှောင်ကြဥ်သင့်သည်။ ကြေးနီဓာတ် ပါဝင်မှုများသော အစားအစာများမှာ_
  • ကမာ
  • အသည်း
  • ချောကလက်
  • အသီးခြောက်များ
  • အခြောက်ခံထားသော ပဲများ
  • မှိုများ
  • အစေ့အဆန်များဖြစ်သည်။
    ထို့အပြင် ကြေးနီကိုဖြတ်၍လာသော ရေသောက်ခြင်း၊ ကြေးနီဓာတ်ပါဝင်သော ရေသောက်ခြင်းတို့ကိုလည်း ရှောင်ကြဥ်သင့်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

မွေးရာပါ မျိုးဗီဇဆိုင်ရာ ရောဂါဖြစ်သောကြောင့် မဖြစ်အောင် ကြိုတင်ကာကွယ်၍ မရပါ။ အရေးကြီးသည့်အချက်မှာ Wilson disease ရှိကြောင်း စောစီးစွာ သိရှိထားခြင်းဖြင့် ပုံမှန်စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးနိုင်ပြီး ရောဂါလက္ခဏာများကို ဆောလျင်စွာ ကုသမှုပေးခြင်းဖြင့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကို လျော့နည်းစေခြင်းပင်ဖြစ်သည်။

References:

1. Mayo Clinic. (n.d.). Wilson disease: Diagnosis & treatment. Retrieved October 26, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/wilsons-disease/diagnosis-treatment/drc-20353256
2. Cleveland Clinic. (n.d.). Wilson disease. Retrieved October 26, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5957-wilson-disease
3. Johns Hopkins Medicine. (n.d.). Wilson disease. Retrieved October 26, 2025, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/wilson-disease
4. Immergluck, J., Grant, L. M., & Anilkumar, A. C. (2025). Wilson disease. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441990/
5. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. (n.d.). Wilson disease: Symptoms & causes. Retrieved October 26, 2025, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/liver-disease/wilson-disease/symptoms-causes

Published: 26 November 2025