Heat related illness (အပူဒဏ်ကြောင့်ဖြစ်သော ကျန်းမာရေးပြဿနာများ)

အပူဒဏ်အန္တရာယ်သည် ပတ်ဝန်းကျင်အပူချိန်မြင့်မားသည့် နွေရာသီတွင် ဖြစ်လေ့ဖြစ်ထရှိသည်။ အပူဒဏ်ကြောင့်ဖြစ်ပွါးသော ကျန်းမာရေးပြဿနာများအနက် အပူလျှပ်ခြင်း (Heat Stroke) သည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသော အရေးပေါ်အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်အပူချိန် ၁၀၄°F (၄၀°C) ကျော်အထိ မြင့်တက်ကာ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ ပျက်စီးနိုင်သော အခြေအနေလည်းဖြစ်သည်။ ကာကွယ်၍ ရနိုင်သော်လည်း အချိန်မီဆေးကုသမှုမခံယူပါက အသက်ဆုံးရှုံးနိုင်သည်။

အပူဒဏ်အန္တရာယ်ကို ပိုမိုခံစားရနိုင်သူများ

• ကလေးသူငယ်များ
• သက်ကြီးရွယ်အိုများ
• နာတာရှည်ရောဂါသည်များ (ဥပမာ _ ဆီးချို၊ သွေးတိုး၊ နှလုံး၊ ကျောက်ကပ်ရောဂါများ)
• အရက်သေစာသောက်စားသူများ
• အစားအသောက်ပျက်၍ ရေဓာတ်ခန်းခြောက်နေသူများ
• ဆီးဆေး၊ စိတ်ရောဂါဆေးသောက်သုံးနေရသူများ
• ပုံမှန်ကျန်းမာနေသော်လည်း အပူဒဏ်အန္တရာယ်ကို ခံနိုင်ရည်အားနည်းသူများ
• အပူလွန်ကဲသောပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ကြာရှည်စွာထိတွေ့မှုများသူများ
• အလွန်ပူသောအချိန်တွင် ပြင်းထန်စွာအလုပ်လုပ်သူများ

အပူဒဏ်ကြောင့်ဖြစ်ပွါးသော ကျန်းမာရေးပြဿနာများနှင့် ရောဂါလက္ခဏာများ

1. အပူကြောင့်ကြွက်တက်ခြင်း (Heat Cramps)
   အပူဒဏ်အန္တရာယ်၏ အစောပိုင်းလက္ခဏာတစ်ခုဖြစ်သည်။ ကြွက်သားများတင်းပြီး နာကျင်ကိုက်ခဲလာသည်။ အဓိကအကြောင်းရင်းမှာ ရေဓာတ်နှင့် ဆားဓာတ်ဆုံးရှုံးမှုကြောင့်ဖြစ်ပြီး လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ပြီးချိန်တွင် ပိုဖြစ်လေ့ရှိသည်။
2. အပူဒဏ်ကြောင့်ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း (Heat Exhaustion)
   ကြွက်တက်ခြင်းနောက်ပိုင်း ဆက်ဖြစ်လာနိုင်သော လက္ခဏာများဖြစ်သည်။ ပူပြင်းသောရာသီဥတုတွင် ချွေးအလွန်အကျွံထွက်ခြင်းကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်မှ ရေနှင့်ဆားဓာတ်များ ပိုမိုဆုံးရှုံးလာပြီး ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ရခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်တွင် ခန္ဓာကိုယ်တွင်းအပူချိန်သည် (၁၀၁° F) မှ (၁၀၄° F) အထိမြင့်တက်ပြီး အချိန်မီ မကုသပါက အပူလျှပ်ခြင်းသို့ ကူးသွားနိုင်သည်။ ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်းအပြင် တွေ့ရှိရသော ရောဂါလက္ခဏာများမှာ_
   • ပျို့အန်ခြင်း
   • ခေါင်းကိုက်၊ ခေါင်းမူး၊ ခေါင်းနောက်ခြင်း
   • ကြွက်သားများ ကြွက်တက်ခြင်းနှင့် အားနည်းခြင်း
   • နုံးချည့်ခြင်း၊ ရေဆာခြင်း
   • ချွေးအလွန်အကျွံထွက်ခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။
3. အပူလျှပ်ခြင်း (Heatstroke)
   အထက်ပါ ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း လက္ခဏာများကို စောစီးစွာမကုသပါက (သို့မဟုတ်) အပူချိန်ပြင်းထန်မှုများပါက (သို့မဟုတ်) အပူဒဏ်အန္တရာယ် ပိုမိုခံစားရနိုင်သူများဖြစ်ပါက အပူလျှပ်ခြင်းအထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပွါးနိုင်သည်။ အပူလျှပ်ခြင်းသည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသော အခြေအနေဖြစ်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်အပူချိန် (၁၀၄°F) အထက်မြင့်တက်လာလျှင် အရေပြားပူ၍ ခြောက်သွေ့ခြင်းနှင့် ဦးနှောက်နှင့်အာရုံကြောစနစ်ကို ထိခိုက်သည့်လက္ခဏာများ ပူးတွဲဖြစ်ပေါ်လာသဖြင့် အရေးပေါ်ဆေးကုသမှု ချက်ချင်းလိုအပ်သည်။
   
   အပူလျှပ်ခြင်း၏ လက္ခဏာများမှာ_
   • အရေပြားပူ၍ ခြောက်သွေ့ခြင်း (သို့မဟုတ်) ချွေးခန်းခြောက်ခြင်း
   • စိတ်ရှုပ်ထွေး ဂနာမငြိမ်ဖြစ်လာခြင်း
   • တက်ခြင်း
   • နှလုံးခုန်နှုန်း၊ အသက်ရှူနှုန်းများ မြန်ခြင်း
   • သွေးပေါင်ချိန်ကျခြင်း
   • ဝမ်းပျက်ခြင်း
   • ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ ပျက်စီးနိုင်ခြင်း
   • သတိလစ်ခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။
     
     အပူကြောင့်ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်းနှင့် အပူလျှပ်ခြင်း ကွာခြားချက်တွင် အပူလျှပ်ခြင်း၌ ချွေးလုံးဝမထွက်ပဲ အရေပြားခြောက်သွေ့ခြင်းကို တွေ့နိုင်သည်။
     
     
4. အပူဒဏ်ကြောင့်ဖြစ်ပွါးသော အခြားကျန်းမာရေးပြဿနာများ
   • အပူဒဏ်ကြောင့်ဖောရောင်ခြင်း _ ရက်အနည်းငယ် မှ (၆)ပတ်အတွင်း အလိုအလျှောက် ပျောက်ကင်းနိုင်သည်
   • အပူဒဏ်ကြောင့် မိတ်နှင့်ယားဖုများထွက်ခြင်း
   • အပူဒဏ်ကြောင့်မူးမေ့ခြင်း – ဦးနှောက်သို့သွေးရောက်ရှိမှု လျော့နည်းခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်

ကုသခြင်း

အပူလျှပ်ခြင်း ခံစားရသောလူနာအား တွေ့ရှိပါက အောက်ပါအတိုင်း ချက်ချင်းရှေးဦးပြုစုပါ။ အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်သောကြောင့် မြန်မြန်ဆန်ဆန် ပြုစုကုသမှုပေးပါ။

• လူနာကို အရိပ်ရသော (သို့မဟုတ်) လေအေးပေးစက်ရှိသော နေရာသို့ ရွှေ့ပါ
• တစ်ပြိုင်နက်တည်းတွင် အရေးပေါ်ကျန်းမာရေးအကူအညီ တောင်းခံထားပါ
• လူနာ၏ တင်းကျပ်နေသည့်အဝတ်အစားများ လျှော့ချပေးပါ (သို့မဟုတ်) ထူသောအဝတ်အထည်များကို ဖယ်ရှားပါ
• အအေးဓာတ်ပိုမိုရရှိစေရန် အရေပြားကိုဖော်ထားပါ [လူစိမ်းများရှေ့တွင် တဘက်စဖြင့်ဖုံးပေးခြင်း (သို့မဟုတ်) အကာအရံထားခြင်းများပြုလုပ်နိုင်သည်]
• ကိုယ်ခန္ဓာအမြန်ဆုံးအေးရန်ပြုလုပ်ပါ (၁၀၂° F အောက်အမြန်ဆုံးရောက်ရန်)
  • ကိုယ်ပေါ်သို့ ရေအေးဖျန်းပါ (သို့မဟုတ်) စိုစွတ်သော အဝတ်ဖြင့် ပတ်ထားပါ
  • လည်ပင်း၊ ချိုင်း၊ ပေါင်ခြံတို့တွင် ရေခဲဝတ်ကပ်ပါ
  • လူနာအား ပန်ကာလေမှုတ်ပေးပါ (သို့မဟုတ်) ယပ်ခတ်ပေးပါ
• လူနာ သတိရလျှင် ရေအေး (သို့မဟုတ်) ဓာတ်ဆားရည် တိုက်ပါ
• နီးစပ်ရာ ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းသို့ ပို့ပါ
• ထိုသို့ပို့ဆောင်စဉ် လူနာ၏ ခြေရင်းဘက်အား မြှင့်ထားပေး၍ ပက်လက်အနေအထားဖြင့် ထားပါ

အပူဒဏ်ကြောင့်ဖြစ်သော အခြားပြဿနာများအတွက် အိမ်တွင်ပြုစုနည်းများ

မိတ်ဖု (Heat Rash) နှင့် ယားယံခြင်းများ

• ရေအေးဝတ်ကပ်ပါ (သို့မဟုတ်) အေးမြသောနေရာတွင် အနားယူပါ
• ချွေးထွက်များသောနေရာများ (ဥပမာ _ ချိုင်း၊ ပေါင်ခြံ) ကို ခြောက်သွေ့အောင်ထားပါ
• မိတ်ပေါက်သောနေရာများတွင် ရေချိုးပြီးလျှင် တဘက်ဖြင့်မသုတ်ဘဲ အခြောက်ခံပါ
• သနပ်ခါး (သို့မဟုတ်) calamine lotion (ကယ်လာမင်းလိုးရှင်း) လိမ်းပေးပါ
• ကျပ်သောအဝတ်များ မဝတ်ပါနှင့်၊ ချည်သားအဝတ်ပါးပါး ဝတ်ဆင်ပါ

အပူကြောင့်ကြွက်တက်ခြင်း (Heat Cramps)

• နာကျင်သော ကြွက်သားကို ဖြည်းညင်းစွာ ဆန့်ပေးပါ (ဥပမာ _ ခြေသလုံးကြွက်တက်ပါက ခြေဖျားကို အပေါ်ဆွဲတင်ပါ)
• လတ်ဆတ်သောအသီးဖျော်ရည် (သို့မဟုတ်) ဓာတ်ဆားရည် (ORS / အားဆေးရည်) တိုက်ပါ
• ပိုတက်ဆီယမ်ဓာတ်များသော ငှက်ပျောသီး၊ အာလူး၊ သခွါးသီး စသည်တို့ စားပေးပါ

အပူဒဏ်ကြောင့်ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း (Heat Exhaustion)

• ချက်ချင်းအနားယူပါ၊ အေးသောနေရာသို့ ပြောင်းပါ
• ရေအေး (သို့မဟုတ်) ဓာတ်ဆားရည်ကို ဖြည်းဖြည်းချင်းသောက်ပါ
• ခြေထောက်မြှောက်၍ လှဲနေပါ
• အဝတ်စိုဖြင့်ကိုယ်ခန္ဓာကို သုတ်ပေးပါ (သို့မဟုတ်) ပန်ကာဖွင့်ပေးပါ

အပူဒဏ်အန္တရာယ် ကာကွယ်ရန်နည်းလမ်းများ

• အထူးဂရုပြုရမည့်သူများ
  ကလေးများ၊ သက်ကြီးရွယ်အိုများ၊ နှလုံးရောဂါ၊ ဆီးချိုရောဂါ၊ သွေးတိုးရောဂါရှိသူများအား နေ့လည်နေ့ခင်း [မနက်(၁၀)နာရီ မှ ညနေ(၅)နာရီ] အပူပြင်းချိန်တွင် အရိပ်ရပြီး လေဝင်လေထွက်ကောင်းသော နေရာတွင် နားနေစေပါ
• ကာကွယ်ရေးပစ္စည်းများ အသုံးပြုပါ
  အပြင်သွားပါက ထီး၊ ဦးထုပ်၊ နေကာမျက်မှန် တပ်ဆင်ပါ၊ အရိပ်ရသောနေရာများတွင် မကြာခဏ အနားယူပါ
• ရာသီဥတုနှင့်သင့်တော်သော အဝတ်အစားများကို ဝတ်ဆင်ပါ
  အဖြူရောင် (သို့မဟုတ်) အရောင်ဖျော့ပြီး ပွပွချောင်ချောင် ချည်ထည်များ ရွေးချယ်ဝတ်ပါ၊ ညှပ်ဖိနပ်စီးပါ
• ရေဓာတ်ထိန်းပါ
  ရေနှင့်ဓာတ်ဆားရည် (ဥပမာ – ORS) များများ သောက်ပါ

အပူဒဏ်အန္တရာယ်မှကင်းဝေးရန် ရှောင်ကြဉ်ရန်အချက်များ

• နံနက်(၁၀)နာရီ မှ ညနေ(၅)နာရီအတွင်း မလိုအပ်ဘဲ အပြင်သွားခြင်း
• နေရောင်အောက်တွင် အလုပ်လုပ်ခြင်းနှင့် ကိုယ်ကာယအားကစား ပြုလုပ်ခြင်း
• ပါကင်ထိုးရပ်နားထားသော ကားထဲတွင် လူချန်ထားခဲ့ခြင်း
• ပူပြင်းသောအချိန်များတွင် အရက်သေစာသောက်စားခြင်း
• နေပူထဲမှပြန်လာပြီး ချက်ချင်း ရေချိုးခြင်း၊ ရေခဲရေသောက်ခြင်း
• ဓာတ်ဆားရည်အစား ‌စျေးကွက်အတွင်း အလွယ်တကူရရှိနိုင်သော အချိုရည်ကဲ့သို့ အရည်များ သောက်သုံးခြင်း

References:

1. World Health Organization: WHO. (2024). Heat and health. Retrieved March 20, 2025, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-heat-and-health
2. Heat-related illnesses. (2024). Heat Stress. Retrieved March 20, 2025, from https://www.cdc.gov/niosh/heat-stress/about/illnesses.html
3. Heat-Related Illness (Hyperthermia). (2025). Cleveland Clinic. Retrieved March 20, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22111-hyperthermia
4. Heat-Related illnesses (Heat cramps, heat exhaustion, heat stroke). (2024). Johns Hopkins Medicine. Retrieved March 20, 2025, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/heatrelated-illnesses-heat-cramps-heat-exhaustion-heat-stroke
5. ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန၊ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးဦးစီးဌာန၏ အပူဒဏ်အန္တရာယ်နှင့်ပါတ်သက်၍ အခြေခံကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ၊ လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည့်လုပ်ငန်းလမ်းညွန်

Published: 11 April 2025