Oral thrush (ခံတွင်း မှက္ခရု)

ခံတွင်းမှက္ခရု ဆိုသည်မှာ ပါးစပ်အတွင်းတွင် မှိုပိုးများ (Candida albicans) စွဲကပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုမှိုပိုးများသည် ပါးစပ်အတွင်းတွင် သဘာဝအလျှောက် ရှင်သန်နေထိုင်ကြသည်။ သို့သော် တစ်ခါတစ်ရံတွင် မှိုပိုးများ အလွန်များပြားစွာ ပေါက်ပွါးလာသည့်အခါ ခံတွင်းမှက္ခရုသည် လျှာ (သို့မဟုတ်) ပါးစောင်တွင် အဖြူရောင်အဖတ်များအဖြစ် ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ၎င်းမှက္ခရုများသည် အာခေါင်၊ သွားဖုံး၊ အာသီးနှင့် လည်ချောင်းအနောက်ဘက်ခြမ်းထိ ပျံနှံ့သွားနိုင်သည်။

ခံတွင်းမှက္ခရုများသည် အသက်အရွယ်မရွေး ဖြစ်နိုင်သော်လည်း ကလေးငယ်များ၊ အသက်အရွယ်ကြီးသူများနှင့် ခုခံအားကျဆင်းသူများတွင် ပို၍အဖြစ်များသည်။ ကျန်းမာသောသူများတွင် ခံတွင်းမှက္ခရုဖြစ်ပါက မှိုပိုးသတ်ဆေးများဖြင့် အလွယ်တကူ ကုပျောက်ကင်းနိုင်သည်။ သို့သော် ကိုယ်ခံအားကျဆင်းသူများတွင်မူ ရောဂါပိုမိုပြင်းထန်နိုင်ပြီး ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် ခက်ခဲသည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်း

ကျန်းမာသော ကိုယ်ခံအားစနစ်သည် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး၊ ဘက်တီးရီးယားပိုးနှင့် မှိုပိုးကဲ့သို့သော အန္တရာယ်ရှိသည့် ရောဂါပိုးမွှားများကို တိုက်ထုတ်ရန် လုပ်ဆောင်ပေးသည်။ ဤသို့ဖြင့် ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ ကောင်းသောပိုးမွှားများနှင့် မကောင်းသောပိုးမွှားများ၏ ဟန်ချက်ညီမျှမှုကို ထိန်းသိမ်းပေးသည်။ လူအများစုတွင် Candida မှိုပိုးများသည် ခံတွင်း၊ အစာခြေလမ်းကြောင်းနှင့် အရေပြားတို့တွင် အနည်းငယ်စီ ရှိနေတတ်သည်။ သို့သော် အောက်ဖော်ပြပါ အခြေအနေများတွင် ပိုးမွှားများ ဟန်ချက်ညီမျှမှုများ ပျက်ယွင်းကာ အဆိုပါမှိုပိုးများ အလွန်အမင်းပွါးများလာပြီး ခံတွင်းမှက္ခရုများ ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်။

• ခုခံအား ကျဆင်းသည့်သူများ
• အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ (HIV) ရှိသူများ၊ ကင်ဆာရောဂါရှိသူများ၊ ဆီးချိုရောဂါ ရှိသူများ၊ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါ အစားထိုးထားသူများ
• အမျိုးသမီးအင်္ဂါ မှိုရောဂါ ဖြစ်ခြင်း (Vaginal yeast infections)
• ဤမှိုရောဂါပိုးသည် ခံတွင်းမှက္ခရုဖြစ်စေသော မှိုပိုးနှင့်တူသောကြောင့် ခံတွင်းမှက္ခရု ဖြစ်နိုင်ခြေများသည်။
• အချို့သော ဆေးဝါးများ
• စတီးရွိုက်ဆေးများ သောက်သုံးခြင်း သို့မဟုတ် ရင်ကျပ်ရှူဆေး (inhaler) များ ရှူရခြင်း
• ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများကို ဆေးပမာဏများများ သို့မဟုတ် ကာလကြာရှည်စွာ အသုံးပြုနေရသူများ
• ကင်ဆာရောဂါကုသသော ဆေးဝါးများ
• သွားအံကပ် တပ်ထားခြင်း
• ခံတွင်းခြောက်ခြင်း၊ ခံတွင်းသန့်ရှင်းမှုမရှိခြင်း

ရောဂါလက္ခဏာများ

1. ကျန်းမာသော ကလေးနှင့်လူကြီးများ
   • လျှာ၊ ပါးစောင်၊ အာခေါင်၊ သွားဖုံးနှင့် အာသီးတို့တွင် အဖြူဖတ်များ ဖြစ်ခြင်း
   • နီမြန်းခြင်း၊ ပူလောင်ခြင်း၊ နာကျင်ခြင်းများ ဆိုးရွားသောကြောင့် အစာစားရခက်ခြင်း၊ အစာမျိုရခက်ခြင်း
   • အဖြူဖတ်များကို ပွတ်တိုက်မိပါက သွေးအနည်းငယ် ထွက်ခြင်း
   • ပါးစပ်ထောင့်များတွင် အက်ကွဲနီမြန်းခြင်း
   • ပါးစပ်တွင် ဂွမ်းကဲ့သို့ ခံစားချက်မျိုးရခြင်း
   • အရသာခံနိုင်စွမ်း လျော့နည်းခြင်း သို့မဟုတ် အရသာပျောက်ဆုံးခြင်း
   • သွားအံကပ် တပ်ဆင်ထားသည့်နေရာတွင် နီမြန်းခြင်း၊ နာကျင်ခြင်း (Denture stomatitis)
     
     
     
2. ခုခံအားကျဆင်းသည့်လူနာများ
   အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ (HIV)ရောဂါရှိသူ၊ ကင်ဆာရောဂါရှိသူ၊ ဆီးချိုရောဂါရှိသူ စသည့်သူများတွင် ခံတွင်းမှက္ခရု ပိုမိုဆိုးရွားနိုင်ပြီး အစာရေမျိုပြွန်အထိ (Candida esophagitis) ကူးစက်ပျံ့နှံနိုင်သည်။ ထိုသို့ ကူးစက်ပျံ့နှံခြင်းကြောင့် အစာမျို၍မရခြင်း၊ အစာမျိုသည့်အခါ နာကျင်ခြင်းနှင့် လည်ချောင်းတွင် အစာတစ်ဆို့ခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။
3. နို့တိုက်မိခင်နှင့် မွေးကင်းစကလေးများ
   နို့စို့အရွယ် ကလေးငယ်များတွင် ခံတွင်းမှက္ခရု ဖြစ်ပါက နို့စို့ရာတွင် ခက်ခဲခြင်း၊ ဂနာမငြိမ်ဖြစ်ခြင်း၊ ငိုလွန်းခြင်း စသည်တို့ ဖြစ်နိုင်သည်။
   ကလေး၏ ခံတွင်းမှက္ခရုသည် နို့စို့စဉ် မိခင်၏ရင်သားသို့ ကူးစက်ကာ မိခင်တွင် အောက်ပါ ရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရနိုင်သည်။
   • မိခင်၏ နို့သီးခေါင်းတွင် ယားယံခြင်း၊ အက်ကွဲခြင်း၊ နီမြန်းခြင်း
   • နို့သီးကွင်း၏ အရေပြား အလွှာလိုက် ကွာကျခြင်း
   • ကလေးနို့စို့စဉ် သို့မဟုတ် ရင်သား သန့်ရှင်းရေးပြုလုပ်စဉ် နာကျင်ခြင်း
   • ရင်သားအတွင်းထဲမှ ထိုးအောင့်ခြင်း

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

ခံတွင်းမှက္ခရုသည် ပုံမှန်ကျန်းမာသော လူများတွင် အလိုအလျောက် ပြန်လည်ကောင်းမွန်နိုင်သည်။ သို့သော် အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ (HIV) ရောဂါရှိသူ၊ ကင်ဆာရောဂါရှိသူ၊ ဆီးချိုရောဂါရှိသူ စသည့်သူများတွင် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများစွာ ဖြစ်နိုင်သည်။ ထိုသူများတွင် ခံတွင်းမှက္ခရုကို သေချာစွာ ကုသမှုမခံယူပါက မှိုပိုးများသည် အစာရေမျိုပြွန်သို့ ကူးစက်ခြင်း၊ သွေးကြောများမှတစ်ဆင့် အခြားခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းများ [ဥပမာ _ ဦးနှောက်၊ မျက်စိ (သို့မဟုတ်) နှလုံး] သို့ ကူးစက်ခြင်းများ ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့နောက် ရောဂါပိုးမှာ ပြင်းထန်လာပြီး သွေးဆိပ်တက်ခြင်း၊ ရှော့ခ်ရခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်လာကာ အသက်အန္တရာယ်ထိခိုက်ခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

မိမိတွင် သို့မဟုတ် မိမိ၏ကလေးတွင် အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရပါက မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန် လိုအပ်သည်။ လိုအပ်ပါက သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

လူနာ၏ ရောဂါရာဇဝင်ကို မေးမြန်းခြင်း (အထူးသဖြင့် ခုခံအားကျဆင်းသည့်အခြေအနေ ရှိမရှိ မေးမြန်းခြင်း)နှင့် လူနာကို စမ်းသပ်ခြင်းများ ဦးစွာပြုလုပ်လိမ့်မည်။ ရောဂါရှာဖွေရာတွင် အသုံးပြုသည့် နည်းလမ်းများမှာ မှက္ခရုဖြစ်ပေါ်သောနေရာ [ဥပမာ _ ခံတွင်း (သို့မဟုတ်) အစာရေမျိုပြွန်] တို့ပေါ်တွင် မူတည်၍ ကွဲပြားနိုင်သည်။

ခံတွင်းမှက္ခရု ဖြစ်ပါက ပါးစပ်တွင်း အဖြူဖတ်များကို ရှာဖွေ၍ အနည်းငယ်ခြစ်ယူကာ ဓာတ်ခွဲခန်းတွင် စစ်ဆေးခြင်းဖြင့် သိရှိနိုင်သည်။ ထို့အပြင် လိုအပ်လျှင် မှက္ခရုဖြစ်ပေါ်စေသော အခြေခံကျန်းမာရေးပြဿနာများကို ရှာဖွေရန် အချို့သော သွေးစစ်ဆေးခြင်းများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်ရနိုင်သည်။

အကယ်၍ အစာမျိုရာတွင် ခက်ခဲခြင်း၊ နာကျင်ခြင်း၊ လည်ပင်းတွင် တစ်ဆို့ဆို့ဖြစ်ခြင်းတို့ ခံစားရပါက အစာရေမျိုပြွန်သို့ ပျံ့နှံ့ခြင်းကို ရှာဖွေသိရှိနိုင်ရန် အောက်ဖော်ပြပါ နည်းလမ်းများဖြင့် ရောဂါရှာဖွေနိုင်သည်။

• လည်ချောင်းတို့ဖတ်ယူ၍ ပိုးမွေးခြင်း
• အစာရေမျိုပြွန်ကို ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း
• အစာအိမ်မှန်ပြောင်းကြည့်၍ အစာရေမျိုပြွန်စစ်ဆေးခြင်း
• အစာအိမ်မှန်ပြောင်းမှတစ်ဆင့် မှက္ခရု သို့မဟုတ် သံသယဖြစ်ဖွယ်များကို တွေ့ရှိပါက တစ်ရှူးအသားစယူ၍ ဓာတ်ခွဲခန်းတွင် စစ်ဆေးခြင်း

ကုသခြင်း

ခံတွင်းမှက္ခရု ကုသခြင်း၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ မှိုပိုးများ လျှင်မြန်စွာပျံ့နှံ့ခြင်းကို ရပ်တန့်စေရန် ဖြစ်သည်။ ခံတွင်းမှက္ခရုသည် ပျောက်ကင်းပြီးသော်လည်း ထပ်မံဖြစ်ပွါးနိုင်သောကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ရသော အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေကုသရန် လိုအပ်သည်။ အသက်အရွယ်၊ အခြေခံကျန်းမာ‌ရေးနှင့် ရောဂါဖြစ်ပေါ်စေသော အကြောင်းရင်းများပေါ်မူတည်၍ ‌အကောင်းဆုံးကုသမှုနည်းလမ်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

1. ကျန်းမာသော ကလေးနှင့်လူကြီးများ
   ပုံမှန်အားဖြင့် ကျန်းမာသော ကလေးနှင့် လူကြီးများတွင် မှိုပိုးသတ်ဆေးပေးခြင်းဖြင့် လွယ်ကူစွာ ပျောက်ကင်းနိုင်သည်။ မှိုပိုးသတ်ဆေးများသည် ဆေးပြား၊ ငုံဆေး၊ ဆေးရည်စသဖြင့် ပုံစံအမျိုးမျိုးရှိသည်။ မှိုပိုးသတ်ဆေးများကို အနည်းဆုံး (၇)ရက် မှ (၁၄)ရက်ခန့် အသုံးပြုရန် လိုအပ်သည်။ အများဆုံး အသုံးပြုသော မှိုပိုးသတ်ဆေးများမှာ_
   • Clotrimazole
   • Miconazole
   • Nystatin တို့ဖြစ်ကြသည်။
2. နို့တိုက်မိခင်နှင့် မွေးကင်းစကလေးများ
   ကလေးတွင် ခံတွင်းမှက္ခရု ရှိပါက ကလေးနှင့် နို့တိုက်မိခင်အကြား ရောဂါပိုးများ အပြန်အလှန် ကူးစက်နိုင်သောကြောင့် နှစ်ဦးစလုံးတွဲဖက်၍ ကုသရန် လိုအပ်သည်။ ကလေးများအတွက် မှိုပိုးသတ်ဆေး အစက်ချဆေးများနှင့် မိခင်၏ရင်သားအတွက် မှိုပိုးသတ်ဆေး လိမ်းဆေးများဖြင့် ကုသနိုင်သည်။
3. ခုခံအားကျဆင်းသည့်လူနာများ
   ခုခံအားကျဆင်းသည့် လူနာများသည် ရောဂါပြင်းထန်နိုင်ပြီး များသောအားဖြင့် မှိုပိုးသတ်ဆေး (ဥပမာ – fluconazole) သောက်ဆေး (သို့မဟုတ်) ထိုးဆေးများဖြင့် ကုသရသည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ခံတွင်းမှက္ခရုဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချနိုင်ရန် အောက်ဖော်ပြပါ နည်းလမ်းများကို လိုက်နာရန် လိုအပ်သည်။

• စတီးရွိုက်ရှူဆေး (inhaler) များ ရှူပြီးတိုင်း ပလုတ်ကျင်းခြင်း
• နေ့စဉ် တစ်ရက်လျှင် (၂) ကြိမ် သွားတိုက်ခြင်း
• သွားအံကပ် တပ်ဆင်ထားပါက ညမအိပ်မီ ဖြုတ်ထားခြင်း၊ ကောင်းစွာ အံဝင်ခွင်ကျ ဖြစ်အောင် ပြုလုပ်ခြင်း၊ နေ့စဉ် သန့်ရှင်းရေးပြုလုပ်ခြင်း
• ဆီးချိုရောဂါရှိသူများ (သို့မဟုတ်) အံတုတပ်ထားသူများသည် သွားဆရာဝန်နှင့် ခံတွင်းကျန်းမာရေးကို ပုံမှန်စစ်ဆေးခြင်း
• သကြားဓာတ်လွန်ကဲသော အစားအစာများ လျှော့စားခြင်း
• ဆီးချိုရောဂါရှိပါက သွေးတွင်းသကြားဓာတ် ပမာဏကို ထိန်းခြင်း
• အမျိုးသမီးအင်္ဂါ မှိုရောဂါဖြစ်ပါက ကုသခြင်း
• ခံတွင်းခြောက်ခြင်းရှိပါက ကုသခြင်း

References:

1. Mayo Clinic. (n.d.). Oral thrush: Symptoms & causes. Mayo Clinic. Retrieved July 21, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/oral-thrush/symptoms-causes/syc-20353533
2. Mayo Clinic. (n.d.). Oral thrush: Diagnosis & treatment. Mayo Clinic. Retrieved July 21, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/oral-thrush/diagnosis-treatment/drc-20353539
3. Cleveland Clinic. (n.d.). Thrush. Cleveland Clinic. Retrieved July 21, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10956-thrush
4. Healthline. (n.d.). Thrush. Healthline. Retrieved July 21, 2025, from https://www.healthline.com/health/thrush
5. WebMD. (n.d.). What is oral thrush? WebMD. Retrieved July 21, 2025, from https://www.webmd.com/oral-health/what-is-thrush

Published: 30 August 2024

Last updated: 3 September 2025