Acute rheumatic fever (လေးဘက်နာရောဂါ)

လေးဘက်နာ ရောဂါဆိုသည်မှာ အဆစ်၊ နှလုံး၊ ဦးနှောက်အာရုံကြောနှင့် အရေပြားတို့ကို ရောင်ရမ်း ထိခိုက်စေနိုင်သော ရောဂါဖြစ်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ group A streptococcusဟုခေါ်သည့် ဘက်တီးရီးယားပိုး ဝင်ရောက်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်လာသော ဖျားခြင်း၊ လည်ပင်းနာခြင်း၊ အရေပြား ပြည်တည်ခြင်းတို့ကို သေချာစွာ ကုသမှုမခံယူခဲ့လျှင် လေးဘက်နာရောဂါ ဖြစ်လာနိုင်သည်။ ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ပြီး နှစ်ပတ် မှ လေးပတ်အကြာတွင် ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်း

ခန္ဓာကိုယ်တွင်း ရောဂါပိုးတစ်မျိုးမျိုး ဝင်ရောက်လာပါက ခန္ဓာကိုယ်၏ ခုခံအားစနစ်မှ ထိုပိုးကို အလိုအလျောက် ခုခံတိုက်ထုတ်ရာတွင် ခန္ဓာကိုယ်၏ ကျန်းမာသော ကိုယ်အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းများကို မှားယွင်းစွာ တိုက်ခိုက်မိတတ်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ ဝင်ရောက်လာသော group A streptococcus ဘက်တီးရီးယားပိုးကို ကိုယ်ခံအားစနစ်မှ တိုက်ထုတ်ရာတွင် နှလုံး၊ အဆစ်၊ အရေပြားနှင့် ဦးနှောက်အာရုံကြောတို့ကိုပါ မှားယွင်းစွာ တိုက်ခိုက်မိရာမှတစ်ဆင့် လေးဘက်နာရောဂါလက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်လာရသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

Group A streptococcus ဘက်တီးရီးယားပိုး ၀င်ရောက်သောအခါ ဖျားခြင်း၊ လည်ပင်းနာခြင်း၊ ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ ကိုယ်လက်နာကျင်ခြင်း၊ နုံးနယ်ခြင်း၊ အရေပြား ပြည်တည်နာဖြစ်ခြင်း အစရှိသည့် လက္ခဏာတို့ကို ခံစားရသည်။ ထိုဘက်တီးရီးယားပိုး၀င်ခြင်းကို ထိရောက်စွာ ကုသမှု မခံယူခဲ့လျှင် လေးဘက်နာရောဂါ ဖြစ်လာနိုင်သည်။

လေးဘက်နာရောဂါဖြစ်လျှင် အောက်ပါရောဂါလက္ခဏာများ ဖြစ်လာနိုင်သည်။

အဆစ်ကြီးများ နာကျင်ရောင်ရမ်းခြင်း (Arthritis) (လက်ကောက်ဝတ်၊ တံတောင်ဆစ်၊ ပခုံးဆစ်၊ ခြေကျင်းဝတ်၊ ဒူးဆစ်၊ ပေါင်ဆစ် စသည့် အဆစ်အကြီးများတွင် ဖြစ်လေ့ရှိပြီး တစ်ဆစ်ပြီး အခြားတစ်ဆစ်သို့ ပြောင်းရွှေ့ နာကျင်လေ့ရှိသည်)
နှလုံးရောင်ရမ်းခြင်းကြောင့် ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်း၊ မောခြင်း၊ ရင်တုန်ခြင်း (Carditis)
သေးငယ်သော အဖုလေးများ အရေပြားအောက်တွင် ထွက်လာခြင်း (Subcutaneous nodules)
အနီအကွက်များ ပေါ်ထွက်ခြင်း (Erythema marginatum)
ခြေလက်များ ဂနာမငြိမ်ဘဲ အလိုအလျောက် အကြောဆွဲသကဲ့သို့ လှုပ်ရှားမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း (Chorea)တို့ဖြစ်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

လေးဘက်နာရောဂါကို သေချာစွာ ပျောက်ကင်းအောင် ကုသမှုမခံယူပါက နှလုံးအဆို့ရှင်ကျဉ်းခြင်း၊ အဆို့ရှင်မလုံခြင်းတို့မှတစ်ဆင့် နှလုံးခုန်မမှန်ခြင်း၊ နှလုံးလုပ်ငန်း ပျက်စီးခြင်း စသည့် နာတာရှည်နှလုံးထိခိုက်ပျက်စီးခြင်း (rheumatic heart disease)ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓါတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း၊ ဓါတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

လေးဘက်နာရောဂါကို ရှာဖွေရန် လူနာ၏ ရောဂါရာဇဝင်ကို သေချာစွာမေးမြန်းခြင်း၊ လူနာအား စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ပြီး တခြားလိုအပ်သော စစ်ဆေးမှုများဖြစ်သည့် လေးဘက်နာကိုယ်ခံအားဓာတ် (ASO) သွေးစစ်ခြင်း၊ လည်ချောင်းတို့ဖတ်ယူ၍ ပိုးမွေးခြင်း၊ နှလုံး အီးစီဂျီဆွဲခြင်း၊ အသံလှိုင်းသုံး နှလုံးပုံရိပ်ဖော်စက်(echocardiogram)ဖြင့် စစ်ဆေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ပြီး ရောဂါရှာဖွေနိုင်သည်။

ကုသခြင်း

ရောဂါပိုး ပျောက်ကင်းအောင် ကုသခြင်း
ပင်နစလင် (Penicillin) ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေး [သောက်ဆေး (သို့မဟုတ်) ထိုးဆေး]တစ်မျိုးမျိုးဖြင့် လိုအပ်သော အချိန်ကာလအထိ ကုသမှုခံယူရန် အရေးကြီးသည်။ သောက်ဆေးအမျိုးအစားပေါ် မူတည်ပြီး တစ်နေ့လျှင် သုံးကြိမ် (သို့မဟုတ်) လေးကြိမ်၊ ဆယ်ရက်ပြည့်အောင် သောက်ရန်လိုအပ်သည်။ ပင်နစလင်ထိုးဆေးဖြစ်ပါက တစ်ကြိမ်သာ ထိုးရန်လိုမည်။ ပင်နစလင်နှင့် ဓာတ်မတည့်မှုရှိသူများအတွက် erythromycin (သို့မဟုတ်) cephalosporin ကဲ့သို့သော ပိုးသတ်ဆေးများကို အသုံးပြုနိုင်သည်။ သို့မှသာ ရောဂါပိုးကို နှိမ်နင်းနိုင်ပြီး နောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးကို ကာကွယ်နိုင်မည်။ ထိုသို့ သောက်ဆေး (သို့မဟုတ်) ထိုးဆေးဖြင့် ကုသပြီးသည်နှင့် နောက်ထပ်မဖြစ်အောင် ကာကွယ်ရန်အတွက် ကာကွယ်ဆေးကို ဆက်တိုက်သောက်ရန် သို့မဟုတ် ထိုးရန် လိုအပ်သည်။ လေးဘက်နာရောဂါ တစ်ကြိမ်ဖြစ်ဖူးသူများအနေနှင့် ပိုးသတ်ဆေးကို ကာကွယ်ဆေးအဖြစ် အနည်းဆုံး (၅)နှစ်ကြာအောင် သို့မဟုတ် အသက် (၂၁)နှစ် ရောက်သည်အထိ သောက်သုံးပါက နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မဖြစ်အောင် ကာကွယ်နိုင်သည်။ လေးဘက်နာကြောင့် နှလုံးထိခိုက်ဖူးသူများတွင် ပိုးသတ်ဆေးကို အနည်းဆုံး (၁၀)နှစ်နှင့်အထက် သောက်သုံးရန် လိုအပ်သည်။
ရောဂါလက္ခဏာ သက်သာအောင် ပြုလုပ်ခြင်းနှင့် ရောင်ရမ်းခြင်းကို ထိန်းချုပ်ခြင်း
အကိုက်အခဲ ပျောက်ဆေး၊ အရောင်ကျဆေးများဖြစ်သည့် Aspirin, Naproxenနှင့် Corticosteroids အစရှိသည့် ဆေးများကို ဆရာဝန် ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ရောဂါလက္ခဏာ သက်သာစေရန်နှင့် အရောင်ကျစေရန် သောက်သုံးနိုင်သည်။ ဦးနှောက်ရောင်ရမ်း၍ choreaဟုခေါ်သော ခြေ၊ လက်၊ မျက်နှာတို့တွင် အကြောဆွဲခြင်းမျိုးအတွက်လည်း ဆေးဝါးများဖြင့် သက်သာအောင် ပြုလုပ်နိုင်သည်။ အထက်ပါ ဆေးများတွင် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများရှိသောကြောင့် ဆရာဝန်ညွှန်ကြားချက်မပါဘဲ မသောက်သုံးသင့်ပါ။

ကာကွယ်ခြင်း

ရောဂါပိုးသည် လည်ပင်းနာရောဂါ ဖြစ်နေသည့်သူမှတစ်ဆင့် ချောင်းဆိုးခြင်း၊ စကားပြောခြင်း စသည့် အပြုအမူများကြောင့် ပြန့်ပွားတတ်သည်။ နှာချေ ချောင်းဆိုးလျှင် လက်ကို တိုက်ရိုက်အသုံးမပြုဘဲ တစ်ရှူးကို အသုံးပြု၍အုပ်ပြီး ဆိုးခြင်း၊ တစ်ကိုယ်ရေ သန့်ရှင်းမှုရှိခြင်းများဖြင့် ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ခြင်းကို ကာကွယ်တားဆီးနိုင်သည်။ လက်ကို ဆပ်ပြာ၊ ရေတို့နှင့် သေချာစွာ ဆေးကြောခြင်းလည်း လိုအပ်သလို ပြုလုပ်ရမည်။

Group A Streptococcus ဘက်တီးရီးယားပိုး ဝင်ရောက်လျှင် ရောဂါပိုးကို ပိုးသတ်ဆေးဖြင့် သေချာစွာ နှိမ်နင်းနိုင်ပါက လေးဘက်နာရောဂါ မဖြစ်အောင် ကာကွယ်တားဆီးနိုင်သည်။ ထို့အပြင် လေးဘက်နာရောဂါ တစ်ကြိမ်ဖြစ်ဖူးသူများနှင့် လေးဘက်နာကြောင့် နှလုံးထိခိုက်ဖူးသူများတွင် အထက်ဖေါ်ပြပါအတိုင်း ပိုးသတ်ဆေးကို သတ်မှတ်ထားသည့် အချိန်ကာလအတိုင်း ကြာရှည်စွာ ဆက်လက်သောက်ရန် လိုအပ်သည်။

References:

About Rheumatic Fever. (2024). Group a Strep Infection. Retrieved May 27,2024, from https://www.cdc.gov/group-a-strep/about/rheumatic-fever.html
Rheumatic fever – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved May 27,2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatic-fever/symptoms-causes/syc-20354588
Rheumatic fever – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic. (n.d.). Retrieved May 27,2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatic-fever/diagnosis-treatment/drc-20354594
Rheumatic Fever. (2024). Cleveland Clinic. Retrieved May 27,2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16616-rheumatic-fever

Published: 30 August 2024