Genital herpes (လိင်အင်္ဂါရေယုန်)

လိင်အင်္ဂါရေယုန်ဆိုသည်မှာ ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး (Herpes simplex virus) ကြောင့်ဖြစ်ပြီး လိင်ဆက်ဆံခြင်းမှတစ်ဆင့် ကူးစက်သည့်ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ လိင်အင်္ဂါတွင် နာကျင်ခြင်း၊ ယားယံခြင်း၊ အနာဖြစ်ခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ အချို့သူများတွင် ရောဂါကူးစက်ခံရပြီး မည်သည့်လက္ခဏာမျှ မပြသော်လည်း အခြားသူများသို့ ရောဂါပိုးကူးစက်နိုင်သည်။ ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် ခန္ဓာကိုယ်ထဲ ဝင်ရောက်ပြီးပါက ၄င်းသည် ဘဝတစ်လျှောက်လုံး ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း၌ ရှိနေမည်ဖြစ်သည်။ထို့ကြောင် လိင်အင်္ဂါရေယုန်သည် တစ်ကြိမ်ဖြစ်ပြီးသော်လည်း ထပ်မံဖြစ်ပွားနိုင်သည်။ လိင်အင်္ဂါရေယုန်ကို ပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်ခြင်း မရှိသော်လည်း ဆေးကုသမှုခံယူခြင်းဖြင့် ရောဂါလက္ခဏာများသက်သာ၍ အခြားသူများသို့ ရောဂါပိုးကူးစက်နိုင်ခြေ လျော့နည်းသွားစေသည်။ ထို့ကြောင့် လိင်ဆက်ဆံစဉ် အကာအကွယ်သုံးခြင်းသည်သာ အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

လိင်အင်္ဂါရေယုန်သည် ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အမျိုးအစား (၁)နှင့် (၂) (HSV-1, HSV-2) ကူးစက်ခံရခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းဖြစ်သည်။ လိင်အင်္ဂါရေယုန် ကူးစက်ခံထားရသောသူတွင် ရောဂါလက္ခဏာများ မပြသော်လည်း တစ်ခြားသူများသို့ ကူးစက်နိုင်သည်။

• အမျိုးအစား (၁) ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး (HSV-1)
  HSV 1 သည် ပါးစပ်ရေယုန်ကို အဓိကဖြစ်ပေါ်စေပြီး ပါးစပ်ဖြင့် လိင်ဆက်ဆံခြင်းကြောင့် ပါးစပ်မှတစ်ဆင့် လိင်အင်္ဂါများသို့ ကူးစက်ခြင်း သို့မဟုတ် အရေပြားချင်း ထိတွေ့ခြင်းမှတစ်ဆင့် တခြားသူများသို့ ကူးစက်ခြင်းဖြစ်သည်။
• အမျိုးအစား (၂) ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး (HSV-2)
  HSV-2 သည် လိင်အင်္ဂါရေယုန်ကို အဓိကဖြစ်ပေါ်စေပြီး လိင်ဆက်ဆံခြင်းမှတစ်ဆင့် လူတစ်ဦးမှ တစ်ဦးသို့ ကူးစက်ခြင်းဖြစ်သည်။

HSV – 2 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည့် လိင်အင်္ဂါရေယုန် ပြန်လည်ဖြစ်ပွားမှုနှုန်း (Recurrent outbreak) သည် HSV – 1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးထက် ပိုမိုမြင့်မားသည်။ ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး နှစ်မျိုးလုံးသည် အခန်းအပူချိန်တွင် ကောင်းစွာမရှင်သန်နိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် မျက်နှာပြင်များ (ဥပမာ _ လက်ကိုင်များ၊ မျက်နှာသုတ်ပုဝါ) မှတစ်ဆင့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်နိုင်ခြေမရှိပါ။ သို့သော် နမ်းရှုပ်ခြင်း၊ သောက်ရေခွက်များ မျှဝေသုံးစွဲခြင်းမှတစ်ဆင့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်နိုင်သည်။

လိင်အင်္ဂါရေယုန် ကူးစက်နိုင်ခြေများသော အခြေအနေများမှာ_

• အကာအကွယ်မဲ့ လိင်ဆက်ဆံသူများ
• လိင်ဆက်ဖော်များခြင်း
• မိမိလိင်ဆက်ဆံဖော်တွင် လိင်အင်္ဂါရေယုန်ရောဂါရှိပြီး ကုသမှု မခံယူထားခြင်း
• လိင်တူဆက်ဆံခြင်း
• အမျိုးသမီးများနှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများ
• အခြားသော လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်တတ်သော ရောဂါများရှိခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ခံထားရသော လူအများစုသည် ရောဂါလက္ခဏာများ မခံစားရသောကြောင့် ရောဂါရှိမှန်း သတိမထားမိကြပါ။ ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ခံထားရပြီး (၂) ရက်မှ (၁၂) ရက်အတွင်း အောက်ပါရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရနိုင်သည်။

• လိင်အင်္ဂါတစ်ဝိုက်တွင် နာကျင်ခြင်း သို့မဟုတ် ယားယံခြင်း
• လိင်အင်္ဂါ၊ စအို၊ ပါးစပ်တစ်ဝိုက်တွင် အရည်ကြည်ဖုလေးများ ဖြစ်ခြင်း
• အရည်ကြည်ဖုများ ‌ပေါက်ထွက်ပြီး အရည်ယိုစိမ့်ကာ သွေးထွက်သည့်အခါ နာကျင်သော အနာဖြစ်ခြင်း
• အနာကျက်ပြီးနောက် အနာဖေးများဖြစ်ခြင်း
• ဆီးသွားသည့်အခါ နာကျင်ခြင်း
• လိင်အင်္ဂါမှ အရည်များထွက်ခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။

ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ ဝင်ရောက်သည့်နေရာတွင် အနာများ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ အနာများသည် တင်ပါး၊ ပေါင်၊ ပါးစပ်၊ စအို၊ ဆီးစွန့်ပြွန်၊ အမျိုးသမီးအင်္ဂါ၊ သားအိမ်ခေါင်း၊ အမျိုးသားလိင်တံ၊ ကပ်ပယ်အိတ် အစရှိသော နေရာများတွင် ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ အနာများကို ထိပြီးနောက် ခန္ဓာကိုယ်အခြားသော နေရာများကို ပွတ်တိုက်ခြင်း၊ ကုတ်ခြစ်ခြင်းတို့ကြောင့် ရောဂါပိုးများ ပြန့်ပွားနိုင်သည်။

ပထမဆုံးအကြိမ် စတင်ဖြစ်ပွားပါက 

• ကိုယ်ပူခြင်း
• ခေါင်းကိုက်ခြင်း
• ကိုယ်လက်ကိုက်ခဲခြင်း
• ပေါင်ခြံရှိ ပြန်ရည်ကျိတ်များ ရောင်ရမ်းခြင်း စသည်တို့ ခံစားရနိုင်သည်။

ထိုသို့ ပထမဆုံးအကြိမ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ရောဂါများ ထပ်မံဖြစ်‌ပေါ်လာခြင်းကို ရောဂါပြန်လည်ဖြစ်ပွားခြင်း (Recurrent attack) ဟုခေါ်သည်။ စိတ်ဖိစီးမှုများခြင်း၊ နေမကောင်းဖျားနာခြင်း၊ ရာသီလာခြင်း၊ နေရောင်နှင့်ထိတွေ့မှု များခြင်း၊ ခွဲစိတ်ကုသမှုခံယူခြင်း အစရှိသော အခြေအနေများတွင် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများကို ထကြွစေပြီး ရောဂါပြန်လည်ဖြစ်ပွါးနိုင်သည်။ ရောဂါလက္ခဏာများ ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော အကြိမ်အရေအတွက်သည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ကွဲပြားခြားနားနိုင်သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် ရောဂါကူးစက်ခံရပြီး ပထမဆုံးနှစ်အတွင်း အများဆုံးပြန်လည် ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ပြန်လည်ဖြစ်ပွားမှုနှုန်း လျော့နည်းသွားလေ့ရှိသည်။ ပြန်လည်ဖြစ်ပွားသည့်အချိန်တွင် ရောဂါလက္ခဏာများသည် ပထမအကြိမ်ကဲ့သို့ မပြင်းထန်တော့ဘဲ ရောဂါခံစားရချိန်လည်း မကြာရှည်တော့ပါ။ ရောဂါလက္ခဏာများ ထပ်မံမဖြစ်‌ပေါ်မီ နာရီအနည်းငယ် သို့မဟုတ် ရက်အနည်းငယ် အလိုတွင် ကြိုတင်အချက်ပြလက္ခဏာများ (Prodromal symptoms) ခံစားရနိုင်သည်။ ၄င်းတို့မှာ_

• လိင်အင်္ဂါ နာကျင်ခြင်း
• ခြေထောက်၊ တင်ပါးဆုံ (သို့မဟုတ်) တင်ပါးတွင် ထုံကျဥ်ခြင်း၊ စူးအောင့်ခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

• တခြားသော လိင်မှတစ်ဆင့်ကူးစက်နိုင်သည့် ရောဂါများ (ဥပမာ – အိတ်ချ်အိုင်ဗွီရောဂါ၊ ကာလသားရောဂါ)  ကူးစက်နိုင်ခြေများခြင်း
• မိခင်မှတစ်ဆင့် ကလေးသို့ ကလေးမွေးဖွားစဉ် ကူးစက်ခြင်း 
• ကူးစက်ခံထားရသောကလေးတွင် ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးမှု သို့မဟုတ် ဦးနှောက်ပိုင်းဆိုင်ရာတွင် ပြဿနာများဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြင်း
• ဆီးလမ်းကြောင်း၊ အူမကြီး၊ အမျိုးသမီးအင်္ဂါ၊ သားအိမ်ခေါင်း၊ သားအိမ် စသည်တို့ ရောင်ရမ်းခြင်း
• Herpetic whitlow ဟုခေါ်သော လက်တွင် ရေယုန်ရောဂါဖြစ်ခြင်း
• မျက်လုံးသို့ ကူးစက်၍ မျက်လုံးနီခြင်း၊ နာခြင်း၊ အမြင်ဝေဝါးခြင်းနှင့် အမြင်အာရုံချို့တဲ့ခြင်း
• ဦးနှောက်ရောင်ခြင်း (encephalitis)
• သွေးမှတစ်ဆင့် ပျံ့နှံ့၍ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများသို့ ကူးစက်ခြင်းစသည့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသခြင်း

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရပါက မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန် လိုအပ်သည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် လွယ်ကူစွာ ရောဂါရှာဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်ကြီးများနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

လူနာ၏ ရောဂါရာဇဝင်ကို မေးမြန်းခြင်း (အထူးသဖြင့် လိင်ဆက်ဆံခြင်း ရှိမရှိ မေးမြန်းခြင်း)နှင့် လူနာကို စမ်းသပ်ခြင်းဖြင့် လွယ်ကူစွာ ရောဂါရှာဖွေသိရှိနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက ရောဂါပိုမိုသေချာစေရန် အနာမှအရည်ကိုယူ၍ ဓာတ်ခွဲခန်းတွင် ရေယုန်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို ရှာဖွေစစ်ဆေးခြင်းဖြင့် သိရှိနိုင်သည်။ ထို့နောက် အခြား လိင်မှတစ်ဆင့်ကူးစက်နိုင်သော ရောဂါများ ရှိမရှိကို စစ်ဆေးရှာဖွေရန် လိုအပ်သည်။ မိမိတွင် ရေယုန်ရောဂါပိုးတွေ့ရှိပါက မိမိ၏လိင်ဆက်ဆံဖော်ကိုပါ ရေယုန်ရောဂါနှင့် အခြားသော လိင်မှတစ်ဆင့်ကူးစက်နိုင်သော ရောဂါများကိုပါ စစ်ဆေးရှာဖွေသင့်သည်။

ကုသခြင်း

လိင်အင်္ဂါရေယုန်ကို လုံးဝပျောက်ကင်းအောင် မကုသနိုင်သော်လည်း ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးများ (antiviral) ပေးခြင်းဖြင့် အောက်ပါအကျိုးကျေးဇူးများကို ရရှိနိုင်သည်။

• ပထမအကြိမ် စတင်ဖြစ်ပွားလျှင် အနာကျက်မြန်ခြင်း
• နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံ၍ ပြန်လည်ဖြစ်ပွားခြင်းကို လျှော့ချနိုင်ခြင်း
• နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံဖြစ်ပွားသည့်အခါ ရောဂါပြင်းထန်ခြင်းနှင့် ကြာချိန်ကို လျှော့ချနိုင်ခြင်း
• တခြားသူများသို့ ကူးစက်ခြင်းကို လျှော့ချနိုင်ခြင်း

အသုံးများသည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးများမှာ_

• Acyclovir
• Famciclovir
• Valacyclovir တို့ဖြစ်ကြသည်။

ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးများပေးရာတွင် လိမ်းဆေး မဟုတ်ဘဲ သောက်ဆေးဖြင့် ကုသရန် လိုအပ်သည်။ မိမိ၏ရောဂါပြင်းထန်သည့် အခြေအနေပေါ်မူတည်၍ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးသော ပမာဏနှင့် အချိန်ကာလ ကွာခြားနိုင်သည်။ ဆရာဝန်၏ ညွှန်ကြားချက်အတိုင်း အတိအကျ သောက်သုံးရန် လိုအပ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

လိင်အင်္ဂါရေယုန်ကို ကာကွယ်ရမည့် နည်းလမ်းများသည် တခြားသော လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်နိုင်သည့်ရောဂါများကို ကာကွယ်ရမည့် နည်းလမ်းများနှင့် တူညီသည်။

• တစ်လင် တစ်မယားစနစ် ကျင့်သုံးခြင်း
• အပျော်အပါးလိုက်စားခြင်းမှ ရှောင်ကြဥ်ခြင်း
• မိမိ၏ အဖော်ကို လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်တက်သော ရောဂါများ ရှိမရှိ စစ်ဆေးခြင်း
• လိင်ဆက်ဆံသည့်အခါ ကွန်ဒုံးအသုံးပြုခြင်း
• မိမိ၏အဖော်တွင် လိင်အင်္ဂါရေယုန်ဖြစ်နေစဉ် လိင်ဆက်ဆံခြင်းမှ ရှောင်ကြဉ်ခြင်း

References:

1. Mayo Clinic. (2022). Genital herpes: Symptoms & causes. Retrieved August 26, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/genital-herpes/symptoms-causes/syc-20356161
2. Mayo Clinic. (2022). Genital herpes: Diagnosis & treatment. Retrieved August 26, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/genital-herpes/diagnosis-treatment/drc-20356167

Published: 30 August 2024

Last updated: 19 September 2025