Neonatal jaundice (မွေးကင်းစကလေးအသားဝါခြင်း)

မွေးကင်းစကလေးများတွင် အသားဝါခြင်းသည် အလွန်အဖြစ်များပြီး စောစီးစွာသိရှိ၍ အချိန်မီကုသနိုင်ပါက နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးများကို ထိရောက်စွာ ကာကွယ်နိုင်သည်။ အများအားဖြင့် အန္တရာယ်မရှိသော အခြေအနေဖြစ်သော်လည်း တစ်ခါတစ်ရံတွင် ပြင်းထန်သော ရောဂါများကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်သဖြင့် လျင်မြန်စွာ စစ်ဆေးကုသရန် လိုအပ်သည်။

အသားဝါခြင်းဆိုသည်မှာ
ကလေး၏ ခန္ဓာကိုယ်ထဲတွင် ဘီလီရူဘင် (Bilirubin) ဟုခေါ်သော အဝါရောင်ခြယ်ပစ္စည်းများ များပြားနေခြင်းကြောင့် အသားဝါရခြင်းဖြစ်သည်။ ဘီလီရူဘင်သည် သွေးနီဥများ ပြိုကွဲရာမှ ထွက်ပေါ်လာသော ဓာတ်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် အသည်းမှ ၎င်းတို့ကို ပြောင်းလဲစုစည်းပြီး အူလမ်းကြောင်းမှတစ်ဆင့် စွန့်ထုတ်သည်။ မွေးကင်းစကလေးများ၏ ကိုယ်ခန္ဓာတွင် သွေးနီဥသက်တမ်း ပိုတိုခြင်း၊ သွေးနီဥထုတ်လုပ်မှု ပိုများခြင်းနှင့် အသည်း လုပ်ဆောင်ချက် အပြည့်အဝ မဖွံ့ဖြိုးသေးခြင်းတို့ကြောင့် ဘီလီရူဘင်များ စုပုံလာကာ အသားဝါခြင်း ဖြစ်ပေါ်လာသည်။

ယေဘုယျအားဖြင့် နေ့စေ့လစေ့ ကလေးဆယ်ယောက်လျှင် ခြောက်ယောက်ခန့်နှင့် လမစေ့ဘဲ မွေးသော ကလေးဆယ်ယောက်လျှင် ရှစ်ယောက်ခန့်တွင် အသားဝါခြင်း ဖြစ်တတ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

မွေးကင်းစကလေးအသားဝါခြင်းကို အဓိကအားဖြင့် နှစ်မျိုးခွဲခြားနိုင်သည်။

ပုံမှန်အသားဝါခြင်း (Physiological Jaundice)
ကလေးငယ်၏ အသက် (၂) ပတ်ကျော်လာလျှင် အသည်း၏ လုပ်ဆောင်ချက်များ ပိုမိုကောင်းမွန်လာသဖြင့် အဝါရောင်ဓာတ်များကို ထိထိရောက်ရောက် စွန့်ထုတ်နိုင်ပြီး အသားဝါခြင်း သက်သာလာလေ့ရှိသည်။ ဤဖြစ်စဉ်ကို ပုံမှန်အသားဝါခြင်းဟု ခေါ်သည်။ နေ့စေ့လစေ့ မွေးသော ကလေးများတွင် အသက် (၂-၃) ရက်မှစတင်၍ အသားဝါတတ်ပြီး (၂) ပတ်ခန့်အကြာတွင် သက်သာသည်။ လမစေ့ဘဲ မွေးသော ကလေးများတွင်မူ အူများ၏ လှုပ်ရှားမှု ပိုမိုနှေးကွေးခြင်းကြောင့် အဝါဓာတ် စွန့်ထုတ်မှု ပိုကြာတတ်ပြီး မွေးပြီး (၃) ပတ်အထိ အသားဝါတတ်သည်။
ပုံမှန်မဟုတ်သော အသားဝါခြင်း (Pathological Jaundice)
ပုံမှန်အသားဝါခြင်းမျိုး မဟုတ်ဘဲ အောက်ပါ ရောဂါအခြေအနေတစ်ခုခုကြောင့် ဖြစ်ပါက ပုံမှန်မဟုတ်သော အသားဝါခြင်းဟု ခေါ်သည်။ ယင်းအခြေအနေမျိုးတွင် နေ့စေ့လစေ့ကလေးများတွင် (၂) ပတ်ကျော်သည်အထိနှင့် လမစေ့သောကလေးများတွင် (၃) ပတ်ထက် ကျော်လွန်၍ အသားဝါနိုင်သည်။
- မိခင်နှင့် ကလေး၏ သွေးအုပ်စု မတူညီခြင်း (ဥပမာ- ABO သို့မဟုတ် Rh မတူညီခြင်း)
- G6PD ဓာတ်ချို့တဲ့ခြင်း
- မွေးဖွားစဉ် ဦးခွံအောက် သွေးယိုခြင်းကဲ့သို့သော ထိခိုက်ဒဏ်ရာများ
- သန္ဓေသားဘဝ သို့မဟုတ် မွေးကင်းစအရွယ်တွင် ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ခြင်း၊ ပိုးဆိပ်ပြန့်ခြင်း
- မွေးရာပါ သွေးနီဥရောဂါများ
- မွေးရာပါ အသည်း သို့မဟုတ် သည်းခြေပြွန်လမ်းကြောင်း ပြဿနာများ
- မွေးရာပါ အူလမ်းကြောင်း ပြဿနာများ

မိခင်နို့ကြောင့် အသားဝါခြင်း (Breastfeeding Jaundice)
မိခင်နို့တစ်မျိုးတည်း တိုက်ကျွေးသော ကလေးအချို့တွင် ပုံမှန်ထက် ပိုကြာအောင် အသားဝါတတ်သည်။ ဤအခြေအနေသည် များသောအားဖြင့် ပြင်းထန်လေ့မရှိဘဲ မိခင်နို့တိုက်ခြင်းကို ရပ်နားရန်လည်း မလိုအပ်ပေ။ ဆရာဝန်နှင့် ပြသစစ်ဆေးပြီး အချိန်ကာလတစ်ခုအကြာတွင် အလိုအလျောက် သက်သာပျောက်ကင်းသွားမည်ဖြစ်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

မွေးကင်းစကလေး အသားဝါခြင်းသည် အလင်းရောင်အောက်တွင် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးပါက သိသာသောလက္ခဏာဖြစ်သည်။ ကလေးငယ်၏ နဖူး (သို့မဟုတ်) နှာခေါင်းရင်းပိုင်းကို ညင်သာစွာဖိ၍ ပြန်လွှတ်ကြည့်ပါက ဖိထားသောနေရာမှ အရေပြား အဝါရောင်သန်းလာလျှင် အသားဝါနေခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ကျန်နေရာများထက် ဖြူဖျော့နေလျှင် အသားဝါနိုင်ခြေနည်းသည်။ အိမ်တွင်မွေးဖွားသော မွေးကင်းစကလေးများကိုလည်း အထက်ပါနည်းအတိုင်း စစ်ဆေးနိုင်သည်၊။ အသားဝါခြင်းအပြင် မိမိကလေး၌

မှိန်းခြင်း၊ နှိုးရခက်ခြင်း
နို့ကောင်းကောင်းမစို့ခြင်း
ဆီးအရောင်ပိုရင့်လာခြင်း
ဝမ်းအရောင်ပိုဖျော့လာခြင်း စသည့် အရေးကြီးလက္ခဏာများကို စောင့်ကြည့်သင့်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

မွေးကင်းစကလေးအသားဝါခြင်းသည် အများအားဖြင့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်လေ့မရှိဘဲ ပျောက်ကင်းသွားတတ်သည်။ အရေးကြီးဆုံးသော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာမှာ အဝါဓာတ်များ ဦးနှောက်အတွင်း ဝင်ရောက်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဘီလီရူဘင်အဝါဓာတ်သည် ဦးနှောက်ဆဲလ်များအတွက် အဆိပ်အတောက်ဖြစ်သဖြင့် ဦးနှောက်ထိခိုက်ခြင်း (Acute bilirubin encephalopathy) ကို ဖြစ်စေသည်။ ၎င်းသည် ပုံမှန်မဟုတ်သော အသားဝါခြင်းများတွင်သာ ဖြစ်ပွားလေ့ရှိသည်။ အဝါဓာတ်ကြောင့် ဦးနှောက်ထိခိုက်ခြင်းတွင်

အလွန်မှိန်းခြင်း၊ နှိုးရခက်ခြင်း
အလွန်ဂျီကျခြင်း၊ မအီမသာဖြစ်ခြင်း
ပုံမှန်မဟုတ်သော အသံစူးစူးနှင့်ငိုခြင်း
နို့ကောင်းစွာမစို့ခြင်း
ကိုယ်ပူခြင်း
ကျောကော့ထိုးခြင်း စသည့်လက္ခဏာများ တွေ့ရသည်။

ပိုမိုပြင်းထန်လာပါက

ကလေးငယ်သည် အလွန်ပျော့သွားခြင်း
အသက်ရှူမမှန်ခြင်း၊ အသက်ရှူရပ်ခြင်း
တက်ခြင်း
သတိလစ်ခြင်း စသော အဝါဓာတ်ကြောင့် ဦးနှောက်ပျက်စီးခြင်း (Kernicterus) အခြေအနေထိ ဖြစ်နိုင်သည်။

အသက်ဆုံးရှုံးရခြင်းများလည်း ရှိနိုင်သည့်အပြင် ကုသမှု အချိန်မီမရရှိပါက Cerebral palsy ကဲ့သို့သော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ (ဖွံ့ဖြိုးမှု နောက်ကျခြင်း၊ ကြွက်သားများ အလွန်တောင့်တင်းလာခြင်း၊ အကြောဆွဲခြင်း) တစ်သက်လုံး ခံစားရနိုင်သည်။

မွေးရာပါ သည်းခြေနှင့် သည်းခြေပြွန်လမ်းကြောင်း ပြဿနာ (Biliary atresia) ကြောင့် အသားဝါသောကလေးများတွင် ထိရောက်သော ကုသမှုကို အချိန်မီ မရရှိပါက ပြင်းထန်သော အသည်းခြောက်ခြင်း၊ အသည်းပျက်စီးခြင်းများအထိ ဖြစ်နိုင်သည်။ ထိုကလေးများတွင် ကလေး၏ ဝမ်းအ‌ရောင်သည် မဝါဘဲ ဖြူနေတတ်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

ပုံမှန်အားဖြင့် ဆေးရုံများတွင် မွေးသောမွေးကင်းစကလေးများ၏ အသားဝါခြင်းကို ဆရာဝန်မှ မွေးပြီးစအချိန်နှင့် မွေးပြီး (၂)ရက် မှ (၃)ရက်အတွင်း စစ်ဆေးလေ့ရှိသည်။ မိမိ၏ကလေးအသားဝါသည်ဟု သံသယရှိလျှင် မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။ အသားဝါခြင်းအပြင် အရေးကြီးလက္ခဏာများဖြစ်သော ဦးနှောက်ထိခိုက်ခြင်းလက္ခဏာများ ရှိလာပါက အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်သဖြင့် အရေးပေါ်ဆေးကုသမှု လိုအပ်နိုင်သောကြောင့် ဆေးရုံအရေးပေါ် ဌာနများသို့ အချိန်မီပြသကုသမှု ခံယူရန်လိုသည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

မိသားစုဆရာဝန်မှ ကလေး၏ မွေးဖွားမှုရာဇဝင်၊ အသားစတင်ဝါသည့်ရက်များ စသည်တို့ မေးမြန်း၍ အထွေထွေစစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက အရေပြားမှတစ်ဆင့် အဝါဓာတ်တိုင်းတာသောကိရိယာ (Bilirubinometer) နှင့် အဝါဓာတ်တိုင်းခြင်း၊ ခြေဖနောင့် (သို့မဟုတ်) သွေးကြောများမှ သွေးထုတ်ယူ၍ အဝါဓာတ်၊ သွေးအုပ်စုနှင့် G6PD ဓာတ် ပမာဏတိုင်းတာခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။ အကယ်၍ နေ့စေ့လစေ့မွေးသော ကလေးများတွင် (၂) ပတ်ကျော်ထိနှင့် လမစေ့ဘဲမွေးသော ကလေးငယ်များတွင် (၃) ပတ်ကျော်သည်အထိ အသားဝါနေပါက အခြားသွေးစစ်ချက်များပါ စစ်ဆေးနိုင်သည်။ (ဥပမာ _ သိုင်းရွိုက်ဟော်မုန်းဓာတ် စစ်ဆေးခြင်း)

ကုသခြင်း

မွေးကင်းစကလေး အသားဝါခြင်းသည် အများအားဖြင့် ပြင်းထန်လေ့မရှိဘဲ သက်သာပျောက်ကင်းတတ်သည်။ သို့သော် ကလေး၏အခြေအနေနှင့် သွေးတွင်း အဝါဓာတ်ပမာဏအပေါ် မူတည်၍ ရေဓာတ်ဖြည့်တင်းခြင်း၊ မီးချောင်းပြကုသခြင်းနှင့် သွေးလဲကုသခြင်း စသည့်ကုသမှုများ ပေးနိုင်သည်။

မီးချောင်းပြ၍ကုသခြင်း (Phototherapy)

မီးချောင်းပြ၍ ကုသခြင်းသည် နေရောင်ခြည်ပြခြင်းမျိုးမဟုတ်ဘဲ သတ်မှတ်ထားသော ကြိမ်နှုန်းရှိသည့် အပြာရောင်မီးချောင်းများဖြင့် ကလေး၏အရေပြားကို ပြသခြင်းဖြစ်သည်။ ဤနည်းလမ်းသည် အရေပြားအောက်ရှိ အဝါဓာတ်များကို ကလေး၏ဝမ်းနှင့် ဆီးမှတစ်ဆင့် ပျော်ဝင်လျော့ကျစေသည်။ မီးပြနေစဉ် ကလေး၏မျက်လုံးနှင့် လိင်အင်္ဂါတို့ကို သေချာစွာဖုံးအုပ်ထားရန် လိုအပ်သည်။ မီးပြနေချိန်ကို ခေတ္တရပ်နား၍ မိခင်နို့ တိုက်ရိုက်တိုက်ကျွေးခြင်း သို့မဟုတ် နို့ညှစ်တိုက်ခြင်းများ ပုံမှန်အတိုင်း ပြုလုပ်နိုင်သည်။

မီးပြကုသမှုခံယူနေစဉ် ကလေး၏ကိုယ်အပူချိန်နှင့် အခြေအနေတို့ကို ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ရမည်ဖြစ်ပြီး သတ်မှတ်ထားသည့်အချိန်အတိုင်း အဝါဓာတ်ပမာဏကို ပြန်လည်စစ်ဆေးရသည်။ ဤကုသမှုကြောင့် တစ်ခါတစ်ရံတွင် အောက်ပါ ဘေးထွက်လက္ခဏာများ ဖြစ်တတ်သည်။

ကလေး အပူလွန်ကဲခြင်း သို့မဟုတ် အေးလွန်းခြင်း
ဝမ်းပျော့ပျော့ မကြာခဏ သွားခြင်း
အရေပြားပေါ်တွင် အနီစက်အကွက်များ ထွက်ခြင်း
အရေပြားအရောင် ယာယီပြောင်းလဲခြင်း

သွေးလဲကုသခြင်း (Exchange transfusion)

အဝါဓာတ်ပမာဏ အလွန်အမင်း များပြားနေခြင်း၊ မီးချောင်းပြသော်လည်း အဝါဓာတ်မကျဘဲ ပိုဆိုးလာခြင်း သို့မဟုတ် ဦးနှောက်အတွင်းသို့ အဝါဓာတ်ဝင်ရောက်သည့် လက္ခဏာများရှိခြင်း စသည့် ပြင်းထန်သောအခြေအနေတို့တွင် သွေးလဲကုသခြင်းကို အသုံးပြုသည်။

အကြောင်းရင်းခံ ရောဂါများကို ကုသခြင်း

အသားဝါစေသော အကြောင်းရင်းခံ ရောဂါများကိုလည်း ကုသရန်လိုအပ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဆီးပိုးဝင်ခြင်းအတွက် ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများ ပေးခြင်း သို့မဟုတ် မွေးရာပါ သည်းခြေနှင့် အူလမ်းကြောင်း ပြဿနာများကို ခွဲစိတ်ကုသခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

မွေးကင်းစကလေး အသားဝါခြင်း၏ အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်သည့် ပုံမှန်အသားဝါခြင်းကို တားဆီး၍မရသော်လည်း ၎င်း၏အကြောင်းရင်းခံ ရောဂါများနှင့် ပြင်းထန်သော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများကိုမူ အောက်ပါနည်းလမ်းများဖြင့် ကာကွယ်နိုင်သည်။

သွေးအုပ်စု မတူညီမှုကြောင့် သွေးနီဥများ ပျက်စီးခြင်းကို ကာကွယ်ခြင်း
မိခင်သည် Rh-negative သွေးအုပ်စုဖြစ်ပါက ကိုယ်ဝန်ဆောင်ချိန်တွင် RhoGAM ဆေးထိုးခြင်းဖြင့် သန္ဓေသား၏ Rh-positive သွေးနီဥများ ပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်နိုင်သည်။ ယင်းကဲ့သို့ ကြိုတင်ကာကွယ်ခြင်းဖြင့် Rh သွေးအုပ်စု မတူညီမှုကြောင့်ဖြစ်သော အသားဝါခြင်းကို လျှော့ချနိုင်သည်။
မှန်ကန်စွာ နို့တိုက်ကျွေးခြင်း
မွေးကင်းစကလေးငယ်များ လုံလောက်သော နို့ပမာဏ ရရှိအောင် မှန်ကန်စွာ တိုက်ကျွေးခြင်းသည် အဝါဓာတ်များကို ခန္ဓာကိုယ်မှ အချိန်မီ စွန့်ထုတ်နိုင်ရန် အရေးကြီးသည်။ မိခင်နို့ အလုံအလောက်မရရှိဘဲ ရေဓာတ်ခန်းခြောက်ခြင်းကြောင့် အသားဝါခြင်း ပိုမိုဆိုးရွားလာနိုင်သည်။
အကြောင်းရင်းခံရောဂါ အမြန်ရှာဖွေစစ်ဆေး ကုသခြင်း
မွေးကင်းစကလေးငယ်တိုင်း မွေးပြီးနောက် (၄၈)နာရီ မှ (၇၂)နာရီအတွင်း အသားဝါခြင်း ရှိမရှိ စစ်ဆေးမှုခံယူသင့်သည်။ အသားဝါခြင်းကို စောစီးစွာသိရှိပြီး လိုအပ်သော ကုသမှုကို အချိန်မီခံယူပါက ဦးနှောက်ကို ထိခိုက်စေနိုင်သည့် Kernicterus ကဲ့သို့သော ပြင်းထန်သည့် နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်ပွားမှုကို ထိရောက်စွာ ကာကွယ်နိုင်သည်။

References:

Mayo Clinic. (n.d.). Infant jaundice: Diagnosis & treatment. Mayo Clinic. Retrieved July 23, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/infant-jaundice/diagnosis-treatment/drc-20373870
Mayo Clinic. (n.d.). Infant jaundice: Symptoms & causes. Mayo Clinic. Retrieved July 23, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/infant-jaundice/symptoms-causes/syc-20373865
NHS. (n.d.). Newborn jaundice. NHS. Retrieved July 23, 2025, from https://www.nhs.uk/conditions/jaundice-newborn/
The Royal Children’s Hospital Melbourne. (n.d.). Clinical practice guidelines: Jaundice in early infancy. RCH. Retrieved July 23, 2025, from https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/jaundice_in_early_infancy/

Published: 30 August 2024

Last updated: 1 October 2025