Prostate cancer (ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ)

ဆီးကျိတ်ဂလင်းသည် ဆီးအိမ်၏ ထွက်ပေါက်ပတ်လည်ကို ငုံထားသည့် သစ်အယ်သီးအရွယ် ဂလင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဖိုသုက်ပိုးကောင်များအတွက် အာဟာရအရည်များကို ထုတ်ပေးသည်။ ဆီးကျိတ်ကင်ဆာသည် အမျိုးသားများတွင် အဖြစ်အများဆုံး ကင်ဆာအမျိုးအစားထဲတွင် ပါဝင်သည်။ ဆီးကျိတ်ကင်ဆာသည် အခြားကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများသို့ ပျံ့နှံ့မှုမရှိသေးခင် ကနဦးအဆင့်တွင် ကုသမှုခံယူပါက ပျောက်ကင်းနိုင်သည့်ရောဂါဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ဖြစ်ပွါးရသည့်အကြောင်းရင်းကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပေ။ ပုံမှန် ဆီးကျိတ်ဆဲလ်များ မျိုးဗီဇ (DNA) ပြောင်းလဲမှုဖြစ်ပွါးပြီး ယင်းဆဲလ်များ ကြီးထွားလာခြင်း၊ ပွါးများလာခြင်းတို့ကြောင့် ကင်ဆာအကျိတ်များ ဖြစ်တည်လာရခြင်းဖြစ်သည်။

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ဖြစ်ပွါးနိုင်ခြေများသူများတွင်_

အသက် (၅၀) ကျော် အမျိုးသားများ
မိသားစုထဲတွင် ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ဖြစ်ဖူးသူရှိခြင်း
အဝလွန်ခြင်း
ဆေးလိပ်သောက်ခြင်း
ဆီးကျိတ်ရောင်ခြင်း
လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်သောရောဂါ ဖြစ်ဖူးခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

အစောပိုင်းအဆင့်တွင် ဆီးကျိတ်ကင်ဆာသည် မည်သည့်လက္ခဏာမျှ မပြဘဲ ရှိတတ်သည်။ လူနာအများစုတွင် အောက်ဖော်ပြပါ ဆီးကျိတ်ကြီးခြင်းလက္ခဏာများသာ ပြလေ့ရှိသည်။

ဆီးသွားရခက်ခြင်း
ဆီး ခဏခဏ သွားခြင်း အထူးသဖြင့် ညဘက်အိပ်ချိန်တွင် ဆီးသွားရန် ခဏခဏ ထရခြင်း
ဆီးလုံး သေးသွားခြင်း
ဆီးထဲ သွေးပါခြင်း
ဆီးမထိန်းနိုင်ခြင်း

သို့သော် ကင်ဆာအကျိတ် ပိုမိုကြီးထွားလာခြင်း သို့မဟုတ် အခြားကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများသို့ ပျံ့နှံ့ခြင်းများ ဖြစ်ပွါးပါက

သုက်လွှတ်ချိန်တွင် နာကျင်ခြင်း၊ ပန်းသေခြင်း
သုက်ရည်ထဲ သွေးပါခြင်း
ခါးနာခြင်း၊ တင်ပါးဆုံရိုးနေရာ၊ ကျောရိုးနေရာ နာခြင်း
အကြောင်းရင်းမရှိပဲ ပိန်ကျသွားခြင်း စသည့်လက္ခဏာများ ခံစားရနိုင်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

ဆီးမထိန်းနိုင်ခြင်း
ပန်းသေခြင်း
ကင်ဆာအကျိတ်ပျံ့ခြင်း

အခြားကိုယ်အင်္ဂါများသို့ ကင်ဆာအကျိတ် ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိသွားပြီး ကင်ဆာအဆင့်အမြင့်ဆုံး ရောက်သွားလျှင် ပျောက်ကင်းအောင်ကုသရန် မလွယ်ကူတော့ပေ။ ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ပျံ့တတ်သော နေရာများမှာ_

အနီးတွင်ရှိသော ဆီးအိမ်သို့ ပျံ့ခြင်း
ကင်ဆာဆဲလ်များ သွေးကြော (သို့မဟုတ်) ပြန်ရည်ကြောမှတစ်ဆင့် ကျောရိုးမ၊ ဦးခေါင်းခွံရိုး စသည့်အရိုးများသို့ ပျံ့ခြင်း
ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများသို့ ပျံ့နှံ့ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက သင်၏မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ဆရာဝန်၏ စမ်းသပ်စစ်ဆေးမှု
ကနဦးတွင် ဆရာဝန်သည် ရောဂါလက္ခဏာများ၊ ရောဂါရာဇဝင်များကို မေးမြန်းပြီး စမ်းသပ်စစ်ဆေးမည်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ဆီးကျိတ်ကို စမ်းသပ်စစ်ဆေးရာတွင် လက်ချောင်းဖြင့် စအိုတွင်းစစ်ဆေးခြင်း (Digital Rectal Examination) လည်း ပါဝင်မည်။
လက်ချောင်းဖြင့် စအိုတွင်းစစ်ဆေးခြင်းဆိုသည်မှာ ဆရာဝန်သည် စအိုအတွင်း လက်ညှိုးထည့်သွင်းကာ ဆီးကျိတ်အရွယ်အစား၊ ဆီးကျိတ်မျက်နှာပြင် အကြမ်းအချော၊ ဆီးကျိတ်တွင် ကင်ဆာဖြစ်နိုင်သော အလုံးများ ရှိမရှိ စသည်တို့ကို စမ်းသပ်ခြင်းဖြစ်သည်။
သွေးနှင့်ဆီး စစ်ဆေးခြင်း
ဆီးလမ်းကြောင်းထိခိုက်မှု အနည်းအများနှင့် အခြားဆီးလမ်းကြောင်း ပြဿနာများကို ရှာဖွေခြင်း ဖြစ်သည်။
ပုံရိပ်ဖော်စစ်ဆေးခြင်း [အာထရာဆောင်း (သို့မဟုတ်) သံလိုက်ဓာတ်မှန်]
သံလိုက်ဓာတ်မှန် (MRI) သို့မဟုတ် စအိုအတွင်းဘက်မှ အာထရာဆောင်းရိုက်ခြင်း ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် ကင်ဆာအကျိတ်ဟု သံသယရှိသော နေရာများ၊ အလုံးအကျိတ်များ ရှိမရှိကို ရှာဖွေသိရှိနိုင်သည်။
အသားစယူစစ်ဆေးခြင်း (Biopsy)
ကင်ဆာသံသယ အကျိတ်များကို အပ်ဖြင့်စိုက်၍ အသားစရယူကာ ဓာတ်ခွဲခန်းသို့ ပို့ဆောင်စစ်ဆေးခြင်း ဖြစ်သည်။ အသားစယူစစ်ဆေးခြင်းဖြင့် ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ဟုတ်မဟုတ် တိတိကျကျ အဖြေထုတ်ပေးနိုင်သည်။

ကင်ဆာအဆင့်သတ်မှတ်ခြင်း

ဆီးကျိတ်မှ အလုံးအကျိတ်သည် ကင်ဆာအကျိတ်ဟု အဖြေထွက်ပါက ကင်ဆာအဆင့်ကို ဆက်လက်ရှာဖွေစစ်ဆေး သတ်မှတ်မည်ဖြစ်သည်။

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာအဆင့် သတ်မှတ်ရာတွင်

ကင်ဆာကျိတ် အရွယ်အစား၊ ကင်ဆာအကျိတ်သည် ဆီးကျိတ်ဂလင်း အတွင်း၌သာ တည်ရှိခြင်း သို့မဟုတ် ၄င်း၏ အနီးတစ်ဝိုက်အင်္ဂါများသို့ ပျံ့နှံ့မှု
ဂလင်းပတ်ဝန်းကျင် ပြန်ရည်အကျိတ်တွင် ကင်ဆာပျံ့နှံ့ရောက်ရှိမှု
အခြားကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ (ကျောရိုးဆစ်၊ အဆုတ် စသည်) သို့ ပျံ့နှံ့နေမှုတို့ကို အခြေခံ၍ အဆင့်(၁) မှ အဆင့်(၄) ဟူ၍ အဆင့် (၄) ဆင့် သတ်မှတ်ထားသည်။

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ အဓိကပျံ့နှံ့လေ့ရှိသည့် နေရာများမှာ အရိုးများနှင့် ပြန်ရည်ကြောအကျိတ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၎င်းသည် အသည်း၊ ဦးနှောက်၊ အဆုတ်ကဲ့သို့ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများသို့လည်း ပျံ့လေ့ရှိသည်။

ကင်ဆာပျံ့နှံ့သည့် နေရာများကို သိရှိနိုင်ရန်
ဆေးသွင်းအရိုးဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (Bone Scan)
အာထရာဆောင်း (USG)
ကွန်ပျူတာဓာတ်မှန် (CT scan)
သံလိုက်ဓာတ်မှန် (MRI)
ပီအီးတီစကင်န် (PET scan) စသည်တို့ကို အလျင်းသင့်သလို အသုံးပြု၍ ရှာဖွေရသည်။

အထက်ပါ စစ်ဆေးမှုအားလုံး ပြုလုပ်ရန် မလိုအပ်ဘဲ ဆရာဝန်မှ အသင့်တော်ဆုံး စစ်ဆေးမှုကို တိုင်ပင်ဆွေးနွေးဆုံးဖြတ်သည်။

ကုသခြင်း

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာကုထုံး အမျိုးမျိုးရှိရာ သင့်တော်သော အကောင်းဆုံးကုထုံးကို ရွေးချယ်ရာတွင် ကင်ဆာအဆင့်၊ လူနာ၏ ယေဘုယျ ကျန်းမာရေးအခြေအနေနှင့် ကင်ဆာပျံ့နှံ့နှုန်းများပေါ် မူတည်ပြီး သတ်မှတ်သည်။

ကင်ဆာကျိတ်သေးငယ်ခြင်း၊ ကြီးထွားမှုနှုန်းနှေးခြင်း၊ ရောဂါလက္ခဏာမပြခြင်းနှင့် အောက်တွင် ဖော်ပြထားသည့် ကုထုံးများဖြင့်ကုသရန် မသင့်တော်သူများတွင် ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ကုထုံး (Active surveillance) ဖြင့် သတ်မှတ်ချိန်အတိုင်း ပုံမှန်သွေးစစ်ခြင်း၊ ဆီးကျိတ်ကို စမ်းသပ်ခြင်း၊ အသားစယူ စစ်ဆေးခြင်းများ ပြုလုပ်ပြီး စောင့်ကြည့်သည်။

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာကုထုံးများမှာ_

ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
ဓာတ်ရောင်ခြည်ပြခြင်း
ဟော်မုန်းကုထုံး
ကင်ဆာဆေးသွင်းကုသခြင်း
ကိုယ်ခံအားကို ပြုပြင်ထိန်းညှိခြင်းဖြင့် ကုသခြင်း
ကင်ဆာဆဲလ်သီးသန့် ပစ်မှတ်ထားကုသခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။

ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ကုထုံး (Active Surveillance)
ဆီးကျိတ်ကင်ဆာများသည် ကြီးထွားနှုန်းနှေးသောကြောင့် ချက်ချင်းကုသရန် မလိုအပ်သေးဘဲ Active Surveillance ဟုခေါ်သော ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ကုထုံးကို အသုံးပြုနိုင်သည်။ ယင်းကုထုံးတွင်_

သတ်မှတ်ချိန်အတိုင်း ပုံမှန်သွေးစစ်ခြင်း
စအိုတွင်းမှ ဆီးကျိတ်ကို စစ်ဆေးခြင်း
ဆီးကျိတ် အသားစယူ စစ်ဆေးခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။

ယင်းကုထုံးကို

ကင်ဆာအကျိတ် သေးငယ်သောသူများ
ကင်ဆာအကျိတ် ကြီးထွားနှုန်းနှေးသူများ
ကင်ဆာအကျိတ်ရှိသော်လည်း ရောဂါလက္ခဏာမရှိသူများ
ကင်ဆာရှိသော်လည်း အခြားကုထုံးများဖြင့် ကုသရန် မသင့်တော်သူများတွင် အသုံးပြုနိုင်သည်။

ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
ဆီးကျိတ်ကင်ဆာကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားရာတွင်

ဝမ်းဗိုက်ကို အပေါက်ငယ်များ ဖောက်၍ မှန်ပြောင်းထည့်သွင်းကာ ခွဲစိတ်ခြင်းနှင့်
ဝမ်းဗိုက်အောက်ပိုင်းတွင် ခွဲကြောင်းရှည်ပေး၍ ခွဲစိတ်ခြင်း ဟူ၍ (၂) မျိုးရှိသည်။

ဓာတ်ရောင်ခြည်ပြခြင်း (Radiation therapy)
ဓာတ်ရောင်ခြည်စွမ်းအင်ကို အသုံးပြု၍ ဆီးကျိတ်ကင်ဆာဆဲလ်များကို သေစေခြင်းဖြစ်သည်။ ဓာတ်ရောင်ခြည်ပြရာတွင်

ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ အကျိတ်တည်နေရာကို ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပမှ ရောင်ခြည်ပြခြင်းနှင့်
ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ အကျိတ်တည်နေရာကို ဓာတ်အပ်စိုက်၍ ရောင်ခြည်ပြခြင်း ဟူ၍ (၂) မျိုးရှိသည်။

အချို့ အခြေအနေများတွင် ယင်းကုထုံး (၂) မျိုးလုံးဖြင့် ကုသရန် လိုအပ်နိုင်သည်။

ဟော်မုန်းကုထုံးများ (Hormonal therapy)
ဆီးကျိတ်ကင်ဆာကို ပိုကြီးထွားစေသော တက်စတိုစတီရုန်း (Testosterone) ကျားဟော်မုန်း၏ ထုတ်လုပ်မှုကို လျှော့ချတားဆီးခြင်းဖြင့် ကင်ဆာအကျိတ် ကြီးထွားမှုကို ဟန့်တားနိုင်သည်။ တက်စတိုစတီရုန်းဟော်မုန်း ထုတ်လုပ်ခြင်းအား ရပ်တန့်အောင် ဆေးပေးခြင်းနှင့် တက်စတိုစတီရုန်းဟော်မုန်း ထုတ်ပေးသော ဝှေးစေ့များကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားခြင်း ဟူ၍ (၂) မျိုးရှိသည်။

အထူးသဖြင့် အထက်ပါ ဟော်မုန်းကုထုံးများကို ကင်ဆာအဆင့်မြင့်မားသော အကျိတ်များတွင် ပေးလေ့ရှိသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ဓာတ်‌ရောင်ခြည်ပြ ကုသခြင်း မပြုလုပ်မီ ဟော်မုန်းကုထုံးများ အသုံးပြုပြီး ကင်ဆာအကျိတ် သေးသွားအောင် ဦးစွာ ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။

ကင်ဆာဆေးသွင်းကုသခြင်း (Chemotherapy)
ကင်ဆာဆဲလ်များကို သေစေနိုင်သော သောက်ဆေး၊ ထိုးဆေးများအသုံးပြု၍ ကုသခြင်းဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ဟော်မုန်းကုထုံးကို တုံ့ပြန်မှုမရှိသော ကင်ဆာများ၊ အခြားကိုယ်အင်္ဂါများသို့ ပျံ့နှံနေသော ကင်ဆာများတွင် အဓိကအသုံးပြုသည်။

ကိုယ်ခံအားကို ပြုပြင်ထိန်းညှိခြင်းဖြင့် ကုသခြင်း (Immunotherapy)
ခန္ဓာကိုယ်၏ ကိုယ်ခံအားကို ပြန်လည်အသုံးပြု၍ ကင်ဆာဆဲလ်များကို တိုက်ထုတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ကိုယ်ခံအားဆဲလ်များကို ဗီဇပြုပြင်ပြီးဖြစ်စေ၊ အားကောင်းအောင်ဖြစ်စေ ပြုလုပ်ပြီး ကင်ဆာဆဲလ်များကို လိုက်လံနှိမ်နင်းခြင်းဖြစ်သည်။

ကင်ဆာဆဲလ်သီးသန့် ပစ်မှတ်ထားကုသခြင်း (Targeted Therapy)
နောက်ဆုံးပေါ် ကင်ဆာကုထုံးတစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ ကင်ဆာဆဲလ်များကို ပစ်မှတ်ထား ချေမှုန်းသော ဆေးဝါးများ အသုံးပြုကုသခြင်းဖြစ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ လုံးဝမဖြစ်အောင် ကာကွယ်၍ မရသော်လည်း ဖြစ်နိုင်ခြေနည်းအောင် အောက်ပါအတိုင်း ပြုမူနေထိုင်နိုင်ပေသည်။

ဆီးကျိတ်ကို ပုံမှန်စစ်ဆေးခြင်း (Regular Prostate Cancer Screening)
ကိုယ်အလေးချိန် ထိန်းခြင်း _ ကိုယ်အလေးချိန်ကို အဝမလွန်အောင် ထိန်းသိမ်းရမည်
လေ့ကျင့်ခန်း ပုံမှန်ပြုလုပ်ခြင်း _ တစ်ရက်လျှင် မိနစ် (၂၀)၊ တစ်ပတ်လျှင် မိနစ် (၁၅၀) ခန့် ချွေးစို့သည်အထိ လေ့ကျင့်ခန်းပြုလုပ်သင့်သည်
အာဟာရပြည့်ဝစွာ စားသုံးခြင်း – အသီးအရွက်စားသုံးခြင်း၊ အနီရောင်ရှိသောအသား၊ ပြုပြင်ထားသောအသားများ ရှောင်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်
ဆေးလိပ်ဖြတ်ခြင်း _ ဆေးလိပ်နှင့် ဆေးရွက်ကြီးပါသော အရာများအားလုံး ရှောင်ကြဥ်သင့်သည်

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ရှိမရှိ ပုံမှန်စစ်ဆေးမှု (Prostate Cancer Screening Test)

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ရှိမရှိ ပုံမှန် စစ်ဆေးမှုကို အသက် (၅၅) နှစ်ကျော်လျှင် စတင်ပြုလုပ်သင့်သည်။ ပုံမှန်စစ်ဆေးမှုတွင် အောက်ပါစစ်ဆေးမှုများ ပါဝင်သည်။

စအိုတွင်း လက်ညှိုးဖြင့် ဆီးကျိတ်ကို စမ်းသပ်ခြင်း
သွေးထဲရှိ Prostate-specific antigen (PSA) ဓာတ်ကို စစ်ဆေးခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာသည် အမြစ်မတွယ်မီ၊ စောစီးစွာသိရှိလျှင် လုံးဝပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်သည့်ရောဂါဖြစ်သည်။ အခြားကိုယ်ခန္ဓာအစိတ်အပိုင်းများသို့ ကင်ဆာဆဲလ်များ ပျံ့နှံ့သွားပါက ရလဒ်ကောင်း မရနိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် ဆီးကျိတ်ကင်ဆာကို ရောဂါလက္ခဏာစပေါ်သည်နှင့် အမြန်ဆုံး စစ်ဆေးကုသမှု ခံယူရန် အရေးကြီးသည်။

References:

Mayo Clinic. (n.d.). Prostate cancer – Diagnosis and treatment. Retrieved June 19, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/prostate-cancer/diagnosis-treatment/drc-20353093
Cleveland Clinic. (2025). Prostate cancer. Retrieved June 19, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8634-prostate-cancer
Noel, J. (2022). Adenocarcinoma of the prostate. In Oxford handbook of clinical surgery (5th ed., pp. 478–479). Oxford University Press.

Published: 30 August 2024

Last updated: 21 September 2025