Dental Caries (သွားပိုးစားခြင်း)

သွားအခေါင်းပေါက်ဖြစ်ခြင်းနှင့် သွားပိုးစားခြင်းသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဖြစ်အများဆုံး ကျန်းမာရေးပြဿနာများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ အသက်အရွယ်မရွေး သွားပိုးစားခြင်းဖြစ်နိုင်သော်လည်း ကလေးများ၊ ဆယ်ကျော်သက်များနှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများတွင် ပို၍အဖြစ်များသည်။ ပြင်းထန်သော သွားပိုးစားခြင်းသည် ကျန်းမာရေးကို ထိခိုက်စေပြီး မကြာခဏသွားကိုက်ခြင်း၊ ပိုးဝင်ခြင်း၊ သွားနှုတ်ရခြင်းများအထိ ဖြစ်စေနိုင်သည်။ သွားပိုးစားခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသော အကြောင်းရင်းများစွာရှိပြီး ကာကွယ်၍ရသော ရောဂါလည်းဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

သွားတစ်ချောင်းကို အောက်ပါအလွှာသုံးလွှာဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အပြင်ဘက်ဆုံးအလွှာမှာ အမာဆုံးဖြစ်ပြီး ကြွေသွားလွှာ (enamel) ဟုခေါ်သည်။ အလယ်အလွှာကို ဆင်စွယ်နှစ်လွှာ (dentine) ဟုခေါ်ပြီး ကြွေသွားလွှာလောက် မမာချေ။ အတွင်းဆုံးတွင် မွသွားလွှာ (pulp)ရှိပြီး သွေးကြောများ၊ အာရုံကြောများ ပါဝင်သည်။

သကြားနှင့်ကစီဓာတ်များအား အသုံးပြုပြီး အက်ဆစ်များကို ထုတ်ပေးသော ဘက်တီးရီးယားပိုးများကြောင့် သွားပိုးစားခြင်း ဖြစ်ပေါ်လာရသည်။ ဘက်တီးရီးယား၊ အက်ဆစ်များ၊ အစားအစာများနှင့် သွားရည်များ စုပေါင်း၍ သွားချေးများဖြစ်လာပြီး သွားတွင် အစေးများအဖြစ် ကပ်တွယ်နေသည်။ သွားသေချာမတိုက်ခြင်း သို့မဟုတ် သွားပွတ်ကြိုးဖြင့် သန့်ရှင်းရေးသေချာစွာ မလုပ်ခြင်းတို့ကြောင့် အက်ဆစ်များသည် သွား၏ကြွေလွှာအားတိုက်စား၍ သွားကြွေလွှာမျက်နှာပြင်တွင် အခေါင်းပေါက်များ ဖြစ်‌စေသည်။ တဖြည်းဖြည်းဖြင့် သွား၏ပျော့ပျောင်းသော အလွှာများအတွင်းသို့ ဆက်လက်ထိုးဖောက်သွားသည်။ မကုသဘဲထားပါက သွားပိုးစားခြင်းသည် သွား၏အစိတ်အပိုင်းများစွာကို ဖျက်ဆီးနိုင်ပြီး သွား၏ ဆင်စွယ်နှစ်လွှာနှင့်အာရုံကြောတွင် ပိုးဝင်ခြင်းကို ဖြစ်စေသည်။ အသက်ကြီးလာလျှင် သွားဖုံးများ ကြုံလှီပိန်သွားသဖြင့် သွားခြေများ ပိုမိုပေါ်ထွက်လာခြင်းကြောင့် ပျက်စီးနိုင်ခြေ ပိုများသည်။

ဖြစ်နိုင်ခြေများသောအခြေအနေများ

အချို့သောအခြေအနေများသည် သွားပိုးစားခြင်းကို ပို၍ဖြစ်စေနိုင်သည်

• သွား၏တည်နေရာအနေအထား – အနောက်ဘက်ရှိသွားများသည် အစာအကြွင်းအကျန်များ ပို၍ကပ်နေနိုင်ပြီး သန့်ရှင်းရေးလုပ်ရန် ခက်ခဲသောကြောင့် သွားပိုးစားခြင်းကို ပို၍ဖြစ်စေသည်
• ပါးစပ်ခြောက်ခြင်း – တံတွေးထွက်မှုနည်းသောကြောင့် ဖြစ်သည်၊ အချို့သောဆေးဝါးများ (ဥပမာ – စိတ်ကျဆေးများ)၊ အချို့သောရောဂါအခြေအနေများ (ဥပမာ – Sjogren’s Syndrome)၊ ဦးခေါင်းနှင့်လည်ပင်းတွင် ဓာတ်ရောင်ခြည်ကုထုံးယူဖူးသူများနှင့် အချို့သောကင်ဆာဆေးဝါးများသည် တံတွေးထွက်မှု နည်းသွားစေသောကြောင့် ပါးစပ်ခြောက်ခြင်းကို ပို၍ဖြစ်စေသည်
• အစားအသောက် – သကြားဓာတ်၊ ကစီဓာတ်များသော အစားအစာများ စားသုံးခြင်း၊ အချိုရည်များ သောက်သုံးမှုများခြင်းနှင့် အစာစားချိန် တစ်ခုနှင့်တစ်ခုကြားတွင် သရေစာများစားသုံးခြင်း၊ ကလေးငယ်များတွင် အိပ်ခါနီး နို့စို့ခြင်း၊ နို့ဘူးတိုက်ခြင်း ပြုလုပ်ပြီး သန့်ရှင်းရေး သေချာစွာမပြုလုပ်ပါက သွားပိုးစားခြင်းကို ပို၍ဖြစ်စေသည်
• သွားသန့်ရှင်းရေး သေချာစွာမပြုလုပ်ခြင်း – သွားသန့်ရှင်းရေး သေချာစွာမပြုလုပ်ခြင်းကြောင့် သွားချေးများ ဖြစ်ပေါ် နိုင်ပြီး သွားပိုးစားခြင်း၊ သွားဖုံးရောင်ခြင်းများ ပိုဖြစ်စေသည်
• ဖလိုရိုက်ဓာတ် လုံလောက်စွာ မရရှိခြင်း
• အချို့သောရောဂါအခြေအနေများ – အစာအိမ်အချဥ်ပြန်ခြင်းကြောင့် အစာအိမ်မှအက်ဆစ်များသည် ပါးစပ်ထဲသို့ရောက်သွားပြီး သွား၏ကြွေလွှာများကို တိုက်စားကာ ထိခိုက်မှုဖြစ်စေသည်၊ အစာစားခြင်း ပုံမမှန်သည့်ပြဿနာများ (ဥပမာ – Anorexia၊ Bulimia)တွင် ထပ်ခါတလဲလဲ ပြန်အန်ခြင်းကြောင့် အစာအိမ်အက်ဆစ်များသည် သွားကြွေလွှာများအား တိုက်စားမှုဖြစ်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

သွား၏အပြင်ဘက် ကြွေလွှာသပ်သပ်တွင် သွားပိုးစားခြင်းဖြစ်ပါက နာကျင်မှု သို့မဟုတ် အခြားသော ရောဂါလက္ခဏာများကို မဖြစ်စေသော်လည်း သွားကြွေလွှာကိုကျော်လွန်၍ သွားအတွင်းပိုင်းသို့ရောက်သွားပါက အခေါင်းပေါက်များဖြစ်ပြီး အောက်ပါလက္ခဏာများ ခံစားရနိုင်သည်။

• ခံတွင်းအနံ့ထွက်ခြင်း
• ပူသော၊ အေးသော အစားအစာများနှင့် ထိတွေ့လျှင် သွားကျဥ်ခြင်း
• သွားကိုက်ခြင်း
• သွားဖုံးသွေးယိုခြင်း၊ သွားဖုံးရောဂါ၏ အခြားသောလက္ခဏာများ ခံစားရခြင်း
• မျက်နှာရောင်ခြင်း
• သွားသည် နဂိုမူလအရောင်မှ အရောင်ပြောင်းပြီး အညိုရောင်၊ အမည်းရောင်၊ အဖြူရောင်အစွန်းများ ဖြစ်လာခြင်း

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

သွားအခေါင်းပေါက်ဖြစ်ခြင်း၊ သွားပိုးစားခြင်းများသည် စောစီးစွာကုသမှုမခံယူလျှင် ပြင်းထန်သော နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်နိုင်သည်။

• မခံနိုင်အောင်သွားကိုက်ခြင်း
• သွားတစ်ဝိုက်တွင် ပိုးဝင်ခြင်းကြောင့် ရောင်ရမ်းခြင်း
• သွားများ ပျက်စီးခြင်း သို့မဟုတ် ကျိုးခြင်း
• အစာကောင်းစွာမဝါးနိုင်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။

ထိုအဆင့်တွင်ကုသမှုမပြုလုပ်ပါက ပို၍ပြင်းထန်သော ပြဿနာများဖြစ်စေသည်။

• အလွန်အမင်းနာကျင်သောကြောင့် နေ့စဥ်လုပ်ငန်းများအား လုပ်ဆောင်ရန်ခက်ခဲခြင်း
• အစာစားရန်ခက်ခဲခြင်း သို့မဟုတ် အစာကောင်းစွာမဝါးနိုင်ခြင်းကြောင့် ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်း သို့မဟုတ် အာဟာရဆိုင်ရာပြဿနာများဖြစ်ခြင်း
• သွားများဆုံးရှုံးခြင်း
• သွားပိုးဝင်ခြင်းအားစောစီးစွာ ကုသမှုမပြုလုပ်ပါက ပို၍ပြင်းထန်သော သွားအမြစ်ထိပ်ပြည်တည်နာ (periapical abscess) စသည်တို့အထိဖြစ်နိုင်သည်။

သွားအမြစ်ထိပ်ပြည်တည်နာ ဖြစ်လာပါက မေးရိုး (သို့မဟုတ်) မျက်နှာသို့ ပျံ့နှံ့သွားပြီး နာကျင်ခြင်း၊ မျက်နှာရောင်ရမ်းခြင်းနှင့် လည်ပင်းရှိ ပြန်ရည်ကျိတ်များ ရောင်ရမ်းခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့အပြင် ဘေးပတ်လည်ရှိ တစ်ရှူးများနှင့် ခန္ဓာကိုယ်၏ အခြားသောနေရာများသို့ ပျံ့ နှံ့သွားနိုင်သဖြင့် အချို့တွင် ဦး‌နှောက်အထိ ပျံ့နှံ့ခြင်း၊ ပိုးဆိပ်ပျံ့ခြင်းအထိဖြစ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိမိ၏မိသားစုဆရာဝန်၊ သွားဆရာဝန်များနှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာအထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊​ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

သက်ဆိုင်ရာဆရာဝန်မှ ရောဂါရာဇဝင်မေးမြန်းခြင်း၊ လိုအပ်သည့် စမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ သွားများအား အသေးစိတ်စစ်ဆေးမှုများပြုလုပ်ခြင်း၊ သွားဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေကုသပေးနိုင်သည်။

ကုသခြင်း

သွားပိုးစားခြင်းအားကုသရာတွင် ရောဂါ၏အခြေအနေပေါ် မူတည်၍ ကွာခြားမှုရှိသည်။

• ဖလိုရိုက်ဖြင့်ကုသမှုပေးခြင်း – သွားပိုးစားခြင်း၏ အစောပိုင်းအဆင့်များတွင် ဖလိုရိုက်ဖြင့် ကုသမှုပေးခြင်းဖြင့် ပျက်စီးသွားသောကြွေလွှာများအား ပြန်လည်ပြုပြင်နိုင်သည်၊ သွားအခေါင်းပေါက်ဖြစ်ခြင်း၏ အစောပိုင်းလက္ခဏာများအား ပြန်လည်ကောင်းမွန်စေသည်၊ ဖလိုရိုက်ပါသော သွားတိုက်ဆေးများ၊ ခံတွင်းဆေးရည်များသုံးခြင်း၊ သွားဆေးခန်းတွင် ဖလိုရိုက်ကုသမှုယူခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်သည်
• သွားဖာခြင်း – သွားတွင်အပေါက်ဖြစ်လာသည်နှင့် သွားဆရာဝန်မှ ဆွေးမြေ့နေသောတစ်ရှူးများအား ဖယ်ရှားပြီး သွားဖာပေးခြင်းဖြစ်သည်၊ သွားဖာခြင်းတွင် သွားအရောင်ရှိသောအစေး၊ ငွေရောင် (သို့မဟုတ်) ရွှေရောင်တို့အားသုံးနိုင်သည်
• သွားစွပ်တပ်ခြင်း – သွားများဆွေးမြေ့ခြင်း ဆိုးရွားစွာဖြစ်နေလျှင်၊ သွား၏ကျန်းမာသော ကြွေလွှာများမကျန်တော့လျှင် သွားစွပ်တပ်ရန် လိုအပ်နိုင်သည်၊ ဆွေးမြေ့နေသော နေရာများအားဖယ်ရှားပြီး ပြန်လည်ပြုပြင်ခြင်းများပြုလုပ်သည်၊ ထို့နောက် ရွှေ၊ ကြွေ၊ အစေး စသည့်ပစ္စည်းများအားအသုံးပြု၍ သွားစွပ်ပြုလုပ်ပြီး ကျန်နေသည့်သွားပေါ်တွင် တပ်ဆင်ခြင်းဖြစ်သည်
• သွားအမြစ်အားဖယ်ရှားခြင်း – သွား၏အမြစ် (သို့မဟုတ်) အတွင်းသားသည် ပြုပြင်၍မရနိုင်အောင် ပျက်စီးသွားလျှင် သွားအမြစ်အားဖယ်ရှားခြင်းဖြင့် ကုသရန် လိုအပ်သည်၊ သွားဆရာဝန်မှ ပျက်စီးနေသော သွား၏အစိတ်အပိုင်းများနှင့်အတူ အာရုံကြော၊ သွေးကြောများနှင့် တစ်ရှူးများအား ဖယ်ရှားသည်၊ ထို့နောက် အမြစ်နေရာတွင် ပစ္စည်းများထည့်၍ ပြန်ပိတ်ခြင်းဖြစ်သည်၊ ပြုပြင်ထားသောသွားများပေါ်တွင် သွားစွပ်တပ်ရန် လိုအပ်နိုင်သည်
• သွားနှုတ်ခြင်း – သွားအမြစ်အားဖယ်ရှားခြင်းဖြင့် ကုသမှုမပေးနိုင်ပါက သွားနှုတ်ရန်လိုအပ်သည်၊ နှုတ်ထားသောသွားနေရာတွင် သွားတုပြန်စိုက်ရန် လိုအပ်နိုင်သည်

ကာကွယ်ခြင်း

သွားနှင့်ခံတွင်းသန့်ရှင်းရေး ကောင်းမွန်စွာပြုလုပ်ခြင်းသည် အက်ဆစ်ဓာတ်နှင့် သွားပိုးပေါက်များဖြစ်စေသော ဘက်တီးရီးယားများကို ဖယ်ရှားပေးကာ သွားချေးတက်ခြင်းကို ကာကွယ်နိုင်သည်။ သွားနှင့်သွားဖုံးကို ကောင်းမွန်စွာ ပြုစုစောင့်ရှောက်နိုင်ခြင်း၊ သွားပိုးပေါက်ခြင်းတို့ကို ကာကွယ်ရန် အထောက်အကူဖြစ်စေသော နည်းလမ်းများမှာ

• သွားများအား နူးညံ့သောသွားတိုက်တံဖြင့် တစ်နေ့လျှင် အနည်းဆုံး နှစ်ကြိမ်တိုက်ပါ၊ သုံးကြိမ်ထက်မပိုပါနှင့်၊ ဖလိုရိုက်ပါသော သွားတိုက်ဆေးများဖြင့် သွားတိုက်ပါ
• သွားများကြားတွင် ကပ်နေသော အစာများနှင့် သွားချေးများကို ဖယ်ရှားရန် သွားပွတ်ကြိုး (သို့မဟုတ်) သန့်စင်ဆေးကို အစာစားပြီးတိုင်း နေ့စဥ်အသုံးပြုပါ၊ သန့်စင်ဆေးသည် သွားတိုက်တံ မရောက်နိုင်သော နေရာများသို့ သန့်ရှင်းရန် ကူညီပေးသည်
• အာဟာရမျှတမှုရှိအောင် စားရမည်ဖြစ်ပြီး အချိုများသောအစာများစားခြင်း၊ ကစီဓာတ်များသော အစားအစာများစားခြင်းနှင့် အချိုရည်သောက်ခြင်းများအား လျှော့ချခြင်း၊ ရှောင်ကြဥ်ခြင်း ပြုလုပ်ရမည်
• သွားပြဿနာများအားစောစီးစွာသိရှိနိုင်ရန် သွားသန့်ရှင်းရေးပြုလုပ်ခြင်းနှင့် စစ်ဆေးခြင်းများအား အနည်းဆုံး (၆)လတစ်ကြိမ် ပြုလုပ်သင့်သည်
• အနောက်ဘက်ရှိ သွားများ၏ အပေါ်မျက်နှာပြင်တွင် ပလတ်စတစ်အလွှာတစ်ခုအား အကာအနေဖြင့် သုတ်လိမ်းနိုင်သည်၊ ထိုအကာသည် အစာများ ညပ်လေ့ရှိသောမျက်နှာပြင်များနှင့် သွားချေးနှင့် အက်ဆစ်များကြောင့် သွား၏ကြွေလွှာများပျက်စီးခြင်းကိုကာကွယ်ပေးသည်၊ ထိုအကာသည် နှစ်ပေါင်းများစွာသုံးနိုင်သော်လည်း ပုံမှန်စစ်ဆေးရန်လိုအပ်သည်
• ဖလိုရိုက်ကုသမှုများအား လိုအပ်သလိုပြုလုပ်သင့်သည်။

References:

1. Cavities. (2024). Cleveland Clinic. Retrieved June 24, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10946-cavities
2. Cavities and tooth decay – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved June 24, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cavities/symptoms-causes/syc-20352892
3. Hennessy, B. J. (2023). Caries. MSD Manual Professional Edition. Retrieved June 24, 2024, from https://www.msdmanuals.com/professional/dental-disorders/common-dental-disorders/caries#Prevention_v950051
4. Website, N. (2024). Tooth decay. nhs.uk. Retrieved June 24, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/tooth-decay/
5. Tooth Decay (Caries or Cavities) – Health Encyclopedia – University of Rochester Medical Center. (n.d.). Retrieved June 24, 2024, from https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=85&contentid=P00875